"Freedom House" -yň dünýädäki iň repressiw ýurtlaryň we sebitleriň sanawyny görkezýän ýyllyk hasabatyna görä, Özbegistan we Türkmenistan iň repressiw jemgyýetleriň hataryna girýär. "2012-nji ýylyň iň erbetleri: Dünýäniň iň repressiw jemgyýetleri" hasabatynda Belarus, Günorta Osetiýa, Türkiýe, Hytaý, Siriýa, Liwiýa, Saud Arabystany, Demirgazyk Koreýa, Tibet we Günbatar Sahara ýaly jedelli ýerler bar.
Hasabat taýýarlanylanda, Freedom House hünärmenleri syýasy we raýat hukuklaryna we azatlyklaryna äsgermezlik, repressiw we diktator rejimleriň bardygyny, saýlaw azatlygynyň ýoklugyny, metbugat azatlygynyň çäklendirilmegini, syýasy sebäplere görä tussag edilmegini, gynamalary, korrupsiýany, jyns taýdan deňsizligi, dini, medeni we etnik sebäplere görä yzarlamalary göz öňünde tutdy.
Özüniň "erbetleriň iň erbedi" sanawynda iň soňky orny eýelän Özbegistanda guramanyň hünärmenleri ýurduň hökümetiniň "ähli syýasy oppozisiýany basyp alandygyny we garaşsyz iş işjeňligini çäklendirendigini" galan az sanly raýat aktiwistleri we žurnalistler “yzarlamalara, uly jerimelere we esassyz tussaglara sezewar edildiğini” bellediler. Emma, Owganystandaky NATO operasiýalaryna maddy-tehniki goldaw berýändigi sebäpli rejim ABŞ we Ýewropa bilen gatnaşyklary gowulaşdyrmagyny dowam etdirýär" -diýip, Freedom House hasabatynda belleýär.
Hasabatyň awtorlary Türkmenistan barada aýdanda, ýylyň dowamynda häkimiýetleriň "ýurduň içinde we daşynda adam hukuklaryny goraýjy aktiwistlere garşy has repressiw çäreleri görendigini" bellediler.
Türkmenistanyň häzirki prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedow "Nyýazow tarapyndan döredilen repressiýalaryň ähli usullaryny we görnüşlerini gorap saklady".
Hasabata görä, Türkmenistanda söz we metbugat azatlygy ähli ýaýlym we metbugat serişdelerine gözegçilik edýän hökümet tarapyndan berk çäklendirilýär. Häkimiýetler daşary ýurt habar hyzmatlaryna duşmançylyk edýärler. Hökümet din azatlygyny çäklendirýär. Konstitusiýa parahatçylykly ýygnanyşmak we birleşmek azatlygyny kepillendirýär, ýöne iş ýüzünde bu hukuklar gaty çäklidir.
Sözleýjileriň pikiriçe, 16 garaşsyz döwletden we üç jedelli sebitden ybarat sanawdaky ähli ýurtlar oppozisiýa syýasy işjeňligini rehimsizlik bilen basyp ýatyrýar, garaşsyz guramalara päsgelçilik döredýär, senzura ulanýar ýa-da döwletiň tankytlaryny jezalandyrýar.
Gazagystan we Täjigistan hem “erkin däl ýurtlar” toparyna degişlidir, emma erkinlik görkezijisi 5.5 bolup, bu iki ýurdy repressiw ýurtlaryň sanawyna girizmezlige mümkinçilik berdi.
Gyrgyzystan bu reýtingde Merkezi Aziýa ýurtlarynyň arasynda iň gowy orny eýeledi we 2011-nji ýylda bolşy ýaly “bölekleýin erkin ýurtlar” toparynda-da 5-nji orunda durýar.
www.ca-nes.org
