Hormatly jenap Prezident! Human Rights Watch guramasynyň adyndan size uly hormat goýýaryn we geçen ýyl Ilmyrt Nurlyýewiň kezzapçylykda aýyplanmagy bilen baglanyşykly çuňňur aladalarymy bildirmek isleýärin.
Kazyýetiň ýagdaýlaryny üns bilen gözden geçirdik we derňew we kazyýet işi bilen baglanyşykly çynlakaý taraplaryň bardygyna ynanýarys, Nurlyýewiň esasy hukuklarynyň bozulmagy barada hökümetiňiz tarapyndan garaşsyz we bitarap derňew gözden geçirilmeli.
Ilmyrat Nurlyýew Marydaky “Swet miru” (Dünýäniň nury) Protestant ybadathanasynyň ruhanysy. Bilşiňiz ýaly, 2010-njy ýylyň 21-nji oktýabrynda, 2010-njy ýylda birnäçe aýlap ybadathananyň penasyny ulanan dört adamdan takmynan 1330 manat galplyk bilen almakda aýyplanyp dört ýyl azatlykdan mahrum edildi. Dört adam hem ruhanynyň peýdasyna olardan haýyr-sahawat üçin pul talap edendigini aýtdy. Kazyýet muny galplyk diýip häsiýetlendirdi.
Birnäçe ýagdaý, Nurlyýewiň garşysyna gozgalan kazyýet işiniň hiç hili esassyz bolup biljekdigine we oňa adalatly kazyýet hukugy berilmändigine ynanmaga esas döredýär.
Ilki bilen, kazyýete ýakyn adamlaryň maglumatlaryna görä, ejir çekenleriň biri galplygyň ýüze çykan döwründe köp wagt türmede otyrdy. Şol bir kazy ony 2009-njy ýylyň dekabrynda azatlykdan mahrum etdi: 17-nji dekabrda çykarylan höküme gol çekdi. Şeýle-de bolsa, Nuryýewiň aklawçysynyň bu aç-açan gapma-garşylygy görkezmek synanyşygy kazy tarapyndan jogapsyz galdy. Galan üç ejir çekenin ikisi kazyýetde görkezme bermedi.
Başlyk kazy, goranmak üçin görkezme bermek isleýän 12 şaýady diňlemekden ýüz öwürdi. Geplemäge rugsat berlen üç şaýadyň görkezmesi, bilşimiz ýaly, hökümde öz beýanyny tapmady.
Nurlyýewiň aklawçysyna hökümiň göçürmesi wagtynda berilmedi, şonuň üçin oňa şikaýat etmek mümkinçiliginden mahrum edildi.
Ahyrynda, işe ýakyn adamlaryň pikiriçe, 2010-njy ýylyň maý aýynda ybadathana zyýaratçylary Marynyň içeri işler bölümine çagyryldy, şol ýerde Milli Howpsuzlyk ministrliginiň işgärleriniň gatnaşmagynda Nurlyýewe garşy güwä geçmejekdikleri aýdylýar.
Human Rights Watch, Nurlyýewe garşy kazyýet işiniň dini jemgyýetiň başlygy wezipesinden aýrylmagy üçin toslanyp tapylandygyny aradan aýyrmaýar. Muny soňky dört ýylda agzalaryna edilýän birnäçe basyş ýagdaýy goldaýar.
Jemgyýet 2006-njy ýylda hasaba alynmak üçin ýüz tutandan soň, hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri Nurlyýewe we maşgala agzalaryna hristiançylykdan ýüz öwürmegi birnäçe gezek "maslahat berdiler". 2007-nji ýylyň oktýabr aýynda ruhana Ukrainada dini konferensiýa gitmäge rugsat berilmedi we şondan bäri daşary ýurda gitmegi gadagan edilen adamlaryň "gara sanawynda" galandygy çak edilýär.
2008-nji ýylyň 10-njy fewralynda, hatda jenaýat işiniň açylmazyndan ozal, ýerli dolandyryş işgärleri we polisiýa işgärleri bir ýarym aý töweregi Nurlyýewiň öýüne öňünden duýdurmazdan we hiç hili kepilliksiz girip, dini mazmunyň 225 ses ýazgysyny ele aldy. Ruhanynyň maşgalasynyň agzalary, we garry kakasy kemsidildi we hökümet işgärleri olary "musulman dinine garşy terrorçylykda" aýypladylar.
Din we ynanç azatlygynyň 1966-njy ýyldaky raýat we syýasy hukuklar baradaky halkara şertnamasynda göz öňünde tutulan esasy hukuklardan biridigini ýatlatmak mertebäm bar. Bu halkara şertnamanyň bir tarapy hökmünde Türkmenistanyň pikir, wyždan azatlygyny we 18-nji madda bilen kepillendirilen din bilen üpjün etmek borjy bar. Bu hukuk, ýeke özi ýa-da beýlekiler bilen jemgyýetde ýa-da jemgyýetçilik ýa-da şahsy, ybadat, berjaý etmek, amal etmek we öwretmek bilen öz dinine ýa-da ynanjyna ynanmak azatlygyny öz içine alýar.
Şol Beýanyň 20-nji maddasy döwleti işgärleriň haýsydyr bir sosial topara garşy diskriminasiýa, duşmançylyk ýa-da zorluk meselesinde eden çykyşlaryna jogap bermäge borçly edýär. 26-njy madda diskriminasiýany gadagan edýär we ähli adamlara din esasynda diskriminasiýadan deň we täsirli goragy kepillendirýär. Netijede, 27-nji madda dini azlyklaryň agzalaryna öz dinlerine uýmak we amal etmek hukugyny göz öňünde tutýar.
Din azatlygy hukugy, şeýle hem, Türkmenistanyň içerki kanunçylygy, hususan-da, konstitusiýanyň 11-nji maddasy bilen döwletiň din we ynanç azatlygyny we kanunyň deňligini üpjün etmegi talap edýän 11-nji maddasy bilen kepillendirilýär. Her bir adamyň dine bolan garaýşyny özbaşdak kesgitlemäge, haýsydyr bir dine ýeke ýa-da beýlekiler bilen bilelikde ynanmaga ýa-da hiç bir dine ynanmazlyga, dine bolan garaýşy däp-dessurlar we dabaralar bilen baglanyşykly ynançlary beýan etmäge we ýaýratmaga, dini ybadatlara gatnaşmaga hukugy bar.
Türkmenistanyň 2003-nji ýylyň 21-nji oktýabryndaky "Din we dini guramalar azatlygy barada" kanuny, 2004-nji ýylyň 16-njy martynda girizilen üýtgetme bilen, dini ynançlara garamazdan raýat, syýasy, ykdysady, jemgyýetçilik we medeni durmuşyň ähli ugurlarynda raýatlaryň kanunyň öňünde boýun almagy we deňligi din azatlygy konstitusiýa hukugyny tassyklaýar.
Türkmenistanyň ýolbaşçylygy adam hukuklaryna hormat goýmak borjuny yzygiderli beýan edýär. Şunuň bilen baglylykda, Ilmyrat Nurlyýewiň işine garaşsyz we bitarap derňewi we kazyýet gözden geçirilmegini üpjün etmegiňizi haýyş edýäris. Şeýle hem, "Dünýäniň nury" ybadathanasynyň wekillerine, şol ybadathananyň ruhanysy Nurlyýewe, halkara şertnamalarynda we Türkmenistanyň içerki kanunçylygynda göz öňünde tutulan hukuklaryny durmuşa geçirmäge mümkinçilik berilmegini isleýäris.
Şeýle hem, barlagyň gidişi barada bize habar bermegiňizi haýyş edýärin. Üns bereniňiz üçin sag boluň.
Reýçel Denber, Human Rights Watch guramasynyň Ýewropa we Merkezi Aziýa müdiriniň ýerine
