NBCA synçylarynyň bellemegine görä, döwlet metbugatynda neşir edilen Türkmenistanyň täze konstitusiýasynyň taslamasy henizem ýurduň raýatlarynyň arasynda uly gyzyklanma we çekişme döretmedi.
22-nji iýulda Türkmenistanyň konstitusiýasynyň taslamasy jemgyýetçilik gazetleri üçin döwlet gazetlerinde çap edildi, prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň pikiriçe, "esasy kanunyň mazmunyny giň halkyň paýhasy we tejribesi bilen baýlaşdyrmaly".
Konstitusiýa komissiýasynyň ýygnagy we prezidentiň konstitusiýa meýilleşdirilýän üýtgeşmeleri we goşmaçalary yglan eden çykyşy “Altyn Asyr” milli telewideniýesinde görkezildi.
Esasy üýtgeşmeler giň kanun çykaryjy we konstitusion ygtyýarlyklara eýe bolan, häzirki wagtda Mejlislere (parlamente) we prezidente berilmegi teklip edilýän 2,507 adamdan ybarat Halk Maslahatyny (Halk Geňeşi) ýatyrylmagyna degişlidir.
Şunuň bilen baglylykda, ulgamyň orunbasarlary 65-den 125 adama çenli artdyrylar.
Prezidentiň möhletiniň uzaldylmagy baradaky ozalky çaklamalardan tapawutlylykda, neşir edilen konstitusiýanyň taslamasynda prezidentiň öňki bäş ýyllyk dolandyryş möhleti görkezilýär.
Emma şol bir wagtyň özünde, döwlet baştutanynyň ýerli häkimiýetlere edýän täsiri güýçlendi, başlyklary indi prezident tarapyndan belleniler we işden aýrylar. Hereket edýän konstitusiýa laýyklykda sebitleriň, şäherleriň we etraplaryň ýolbaşçylary ýerli geňeşleriň mejlislerinde açyk ses bermek arkaly saýlanýar.
Türkmen konstitusiýasynyň täze neşiri ministrleri, kazyýet ulgamyny bellemek ýa-da ýerine ýetiriji häkimiýetiň kanun çykaryjy şahasyna jogapkärçilik mehanizmini girizmek tertibindäki üýtgeşmeleri aňlatmaýar.
Bu üýtgetmeler, bazar ykdysadyýetini ulanmak bilen baglanyşykly täze düşünjeler we formulalar girizilen ýurduň ykdysady ösüşi baradaky maddalarada täsir etdi.
Täze türkmen konstitusiýasynyň soňky görnüşi 1-nji sentýabrda kabul edilmeli.
NBCA synçylary, häkimiýetleriň umumymilli ara alyp maslahatlaşmagyň başlamagy baradaky aýdanlaryna garamazdan, halk arasynda syýasy özgertmelere aýratyn gyzyklanma ýokdugyny aýdýarlar.
Türkmenistanyň dürli sebitlerindäki synçylar işjeňligiň pesdigini we raýatlaryň täze konstitusiýanyň ykbalyna bolan gyzyklanmasynyň pesdigini bellediler. Olaryň pikiriçe, köp ýyllyk syýasy durgunlyk döwri ýurtda diňe häkimiýetler karar berýär diýip pikir etmegi öwretdi.
NBCA-nyň metbugat synçysy munuň sebäbini şeýle düşündirýär: "Köpler hatda konstitusiýa taslamasynyň teksti çap edilen gazetleriň sahypalaryny-da açmadylar, ony okamak ýa-da ara alyp maslahatlaşmak üçin agzamaly däl, sebäbi Türkmenistanda jemgyýetçilik syýasy taýdan işjeň däl".
Uly göwrümli maglumat kampaniýasy bolmadyk halatynda köçelerde afişalar we şygarlar görünmeýär, düşündirişli broşýuralar paýlanmaýar we döwlet teleýaýlymlarynda guralan gepleşikleriň güýji ýok.
NBCA teklip edilýän konstitusiýa üýtgetmeler barada pikirlerini öwrenmek üçin türkmen raýatlarynyň arasynda kiçijik gözleg geçirdi.
“Täze konstitusiýanyň taslamasyny okamadym, sebäbi köp zadyň üýtgewsiz galýandygyny, hökümet şahalarynyň hakyky bölünişigi we garaşsyzlygy bolmaz, prezident henizem ministrler kabinetiniň başlygy bolar we ýeke galmagyny dowam etdirer kazylary özi bellär we işden aýyrar"- diýip, ýurduň demirgazygyndaky Köneürgenç şäherinden orta mekdep mugallymy aýtdy.
Türkmen ekologlaryndan biri: "Görnüşe görä, düýpli üýtgeşmeler bolmaz"-diýýär. - "Taslama hukuklary we azatlyklary yglan edýär, ýöne bu hukuklaryň we azatlyklaryň Adam hukuklarynyň alhliumumy Jarnamasyna laýyk gelýändigi barada hiç ýerde aýdylmaýar."
Aşgabatly hünär ugrundaky aklawçy bu pikir bilen ylalaşýar.
"Teklip edilýän taslama deklaratiw häsiýete eýe, şonuň üçin maňa şahsy ynam döretmeýär".
NBCA-nyň beýleki söhbetdeşleri konstitusiýa özgertmesiniň esasy peýdasyna Halk Maslahatynyň ýatyrylmagy hökmünde garalmalydygyny aýtdylar, sebäbi bu sebäpli Türkmenistanyň býudjeti köp pul tygşytlap biler.
Hukuk goraýjy edaralaryň biriniň işgäri: “Häkimiýetleriň islendik kararyna ses beren Halk maslahatyndaky gürleýän garrylara sowgat üçin [Halk Maslahatynyň düzümünde], millionlarça pul sarp edildi, indi bu pul garyplara gönükdirilip bilner” diýip ynanýar.
NBCA
