Hereket azatlygy, birleşmek we parahatçylykly ýygnak.
Türkmenistanda adamlaryň hereketi şeýle bir çäklidir welin, ýurt 1994-nji ýyldan bäri hakykatda yglan edilmedik adatdan daşary aýylganç ýagdaýda ýaşaýar. Türkmenistana islendik bir ýurduň içinde bir sebitden beýlekisine syýahat edeninde ýüze çykýan kynçylyklar, Ýewropa jemgyýetiniň ýaşaýjylarynyň Ýewropa jemgyýetinden çykanlarynda başdan geçiren guramaçylyk kynçylyklary bilen deňeşdirilýär. Şol bir wagtyň özünde, başga bir döwletiň polisiýasy Ýewropa Bileleşiginiň raýatyna gödek çemeleşip bilmeýär we Türkmenistanyň raýaty bilen baglanyşykly öz polisiýasy näbelli möhlet üçin bikanun türme tussaglygyny goşmak bilen islendik zady edýär. Bu ýurtda adamlary tussag etmek üçin kazyýet karary talap edilmeýär. Bu ýagdaý, hukuk goraýjy edaralaryň ýurduň raýatlaryna gündelik eden-etdiligini kesgitleýär we olara garşy terrorçylyk üçin giň mümkinçilikleri açýar; öz ýurdunyň raýatlaryna gündelik jeza berilmegine mümkinçilik berýär. Netijede, Türkmenistanyň raýaty üçin bir sebitden beýlekisine gadagan edilen syýahat agyryly syýahat bolýar.
Internete girmek üçin Türkmenistanyň bir ýaşaýjysy, MNB-e (öňki KGB) rugsatsyz sulgamlara girmejekdigine gol çekmeli. Rugsat berilmedik ulgamlaryň sany, internetdäki wekilçilikli türkmen ulgamlaryny hem öz içine alýan dünýäniň ähli onlaýn neşirlerini we köpçülikleýin habar beriş serişdelerini öz içine alýar.
“Hemme zat bir-birine bagly” diýen düşünje durmuşymyzda gynandyryjy tassyklama tapdy. Goňşy Özbegistanyň raýatlaryna öýlenýän türkmen aýallary ahyrsoňy zulumdan gutulan ýaly duýýarlar. Eýranlylara öýlenýän we ruhany Eýranda ýaşaýan aýallar üçin bu ýurtda raýat azatlyklarynyň derejesine başlary aýlanýar. Gazagystana ýa-da Gyrgyzystana ýaşamaga giden türkmen halky özlerini bagtly hasaplaýar - aslynda olar özlerini Günbatarda diýen ýaly duýýarlar!
Türkmenistanda oppozisiýa ýa-da adam hukuklary boýunça işler geçirmek gadagandyr, şonuň üçin hasaba alnan oppozisiýa syýasy partiýasy ýa-da hereketi ýa-da kanuny adam hukuklary guramasy ýok. Türkmenistanyň türmeleri müňlerçe bolmasa-da, ýüzlerçe syýasy tussaglardan doly. Ýöne adamlaryň raýat we syýasy hukuklary ýok ýerlerde, syýasy tussag diýmäge-de hukugy ýok. Bu ýurtda dissidentler “neşe gaçakçylygy üçin” tussag edilýär; hukuk goraýjy aktiwistler, "ýarag we ok-däri saklandygy üçin", ejiz garrylary we aýallary "häkimiýetlere erbet garşylyk görkezendikleri üçin" tussag edilýär.
Postsowet ýurtlarynyň köpüsinde ölüm jezasynyň ýatyrylmagy halkara jemgyýetçiligini azaşdyrmaly däldir. Bu ýurtlar dissidentleri we rejimi tankytlaýanlary kazyýetden çykarmak, hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri we döwlet tarapdary radikal söweşiji toparlar tarapyndan amala aşyrylýan jezalandyryşlary kabul etdiler. Soňkular käwagt adaty jenaýat bilen ýakyn baglanyşykly bolup çykýar. Muňa mysal hökmünde türkmen adam hukuklary aktiwisti Ogulsapar Myradowanyň türmede şehit bolmagy we gündüziň güni rus žurnalisti Anna Politkowskaýanyň öldürilmegi bolup biler.
Postsowet ýurtlarynyň köpüsinde bu meselede gaty aladalandyryjy ýagdaý ösdi. Bu negatiw tendensiýany diňe halkara adam hukuklary we BMG we ÝHHG ýaly abraýly halkara guramalarynyň bilelikdäki tagallalary, şeýle hem dünýäniň öňdebaryjy demokratik ýurtlarynyň ýolbaşçylarynyň berk pozisiýasy bes edip biler.
Ak ýazyjy
