Bu şikaýata goşulan guramalar, ýaşamak hukugynyň bozulandygy we iň rehimsiz, adamkärçiliksiz we mertebäni peseldýän jeza hökmünde dünýäniň ähli ýurtlarynda ähli ýagdaýlarda ölüm jezasyna biragyzdan garşy çykýarlar. Ölüm jezasy saklanýança, nädogry aýdylan hökümiň ​​töwekgelçiliginiň öňüni alyp bolmaz. Jezalandyryş maýyp täsir edýär we diňe zorluk siklini täzeden başlatmaga hyzmat edýär. Bu ar alyş duýgusyndan başga zat bermeýär we jezalandyrylan adamlaryň garyndaşlarynyň - özleri hiç hili günäkärlemeýän adamlaryň ejir çekmegine sebäp bolýar.

Ýüz ýigrimi ýurt, ýagny häzirki wagtda dünýäniň ähli ştatlarynyň ýarysyndan gowragy ölüm jezasyny kanunda ýatyrdy ýa-da iş ýüzünde ulanmaýar. Soňky on ýylda ortaça ýylda üçden gowrak ştat ähli jenaýatlar üçin ölüm jezasyny ýatyrdy.

BMG-nyň Adam hukuklary boýunça komissiýasy 2005-nji ýylyň 20-nji aprelinde ölüm jezasynyň ýerine ýetirilmegine moratoriýa we ölüm jezasy ulanylan halatynda halkara hukuk kepilliklerine hormat goýmagy talap edýän karar kabul etdi. Bu kararyň kabul edilmegini gutlaýarys we Ýewropanyň we Merkezi Aziýanyň ähli ýurtlaryny Komissiýanyň tekliplerini ýerine ýetirmäge çagyrýarys.

Hususan-da, Ýewropada we Merkezi Aziýada ýurtlarynda ölüm jezasyny ulanýan iň soňky ýurt bolan Belarusyň we Özbegistanyň degişli edaralaryna haýal etmän moratoriýa girizip, ölüm jezasynyň ýatyrylmagy ugrunda çäre görmäge çagyrýarys. Ölüm jezasynyň öz wagtynda ýerine ýetirilmeginiň ilkinji ädimi hökmünde ölüm jezasynyň degişli tertipde ýatyrylmagy.

Häzirki wagtda sebitdäki ähli ýurtlaryň we sebitleriň hökümetlerini ölüm jezasyny haýal etmän ýatyrmaga moratoriýasy bolan hökümetleri çagyrýarys.

Prezidentleri bu meselede syýasy erk görkezmäge we bu sebitde ölüm jezasynyň ýatyrylmagy tendensiýasyny goldamak üçin elinde baryny etmäge çagyrýarys.

Belarusda we Özbegistanda moratoriýanyň girizilmegi aýratyn derwaýys mesele, sebäbi iki ýurtda jenaýat kazyýet ulgamynyň ýetmezçiligi adalatyň ýalňyşlygy üçin amatly şert döredýär. Iki ýurduň arasynda adalatsyz synaglar, gynamalar we ýowuz daraşmalar barada köplenç ygtybarly habarlar bar, köplenç “boýun alma” üçin ulanylýar. Habarlara görä, Belarusda 2000-nji ýyldan bäri her ýyl 5-7 adam arasynda ölüm jezasy berilýär we soň jezalandyrylýar. Prezident Yslam Karimow 2004-nji ýylyň dekabrynda geçirilen metbugat ýygnagynda 2004-nji ýylda Özbegistanda 50 bilen 60 adama ölüm jezasynyň berlendigini aýtdy. Şeýle-de bolsa, iki ştat ölüm jezasynyň berilmegi we ýerine ýetirilişi barada jikme-jik sanlary çap etmekden yzygiderli ýüz öwürýärler. Belarusda we Özbegistanda ölüm jezasynyň ulanylmagyny gizlinlik perdesi gurşap alýar. Netijede ölüm jezasyna höküm edilen tussaglara we olaryň maşgalalaryna rehimsiz we adamkärçiliksiz çemeleşilýär. Ölüm jezasyna höküm edilenlere-de, garyndaşlaryna-da biri-biri bilen hoşlaşmak mümkinçiligini bermeýän ölüm jezasy barada öňünden habar berilmeýär. Tussagyň jesedi jaýlanmak üçin garyndaşlaryna berilmeýär we jaýlanan ýeri barada hem habar berilmeýär.

Gyrgyzystanda 1998-nji ýylyň dekabrynda ölüm jezasyna moratoriýa girizileninden bäri ölüm jezasyna höküm edilen tussaglaryň sany takmynan 150 adama ýetdi. Ölüm hataryndaky tussaglaryň köpüsi rehimsiz, adamkärçiliksiz we mertebäni kemsidýän öz ykbalyna garaşýarlar. Gazagystanda, Abhaziýada we Prednestestriýa Moldawiýa Respublikasynda halkara derejesinde ykrar edilmedik sebitlerde ölüm jezasyny bermek praktikasy hem dowam etdi.

Russiýada ölüm jezasynyň girizilmegi we ýerine ýetirilmegi üçin moratoriýa bar we häzirki wagtda Ýewropa Geňeşiniň 46 agzasynyň arasynda 1999-njy ýyla çenli bu gurama gireninde ölüm jezasyny kanunçylyk derejesinde ýatyrmak baradaky beren wadasyny entek ýerine ýetirmedi. Täjigistan we Günorta Osetiýa, halkara derejesinde tanalmaýan sebitde ölüm jezasynyň girizilmegi we ýerine ýetirilmegi üçin moratoriýa bar.

Bu sebitdäki ölüm jezasyny ýerine ýetirmekden ýüz öwüren ýurtlaryň köpüsinde moratoriýa kabul edilmezden ýa-da döwletiň ölüm jezasyndan doly ýüz öwürmeginden ozal jezalandyrylan adamlaryň garyndaşlary henizem ýakynlarynyň nirede jaýlanandygyny bilip bilmeýärler. Mysal üçin, Gyrgyzystanda we Täjigistanda milli kanunlar mazaryň açylmagyny gadagan edýär.

Sebitde ölüm jezasyna höküm edilenleri tussag etmegiň şertleriniň halkara ülňülerine laýyk gelmeýändiginden alada edýäris. Mysal üçin, Belarusda ölüm hataryndaky tussaglara gezelenç etmek gadagan edilýär we ölüm hataryndaky elektrik çyralary gije öçürilmeýär. Habarlara görä Gyrgyzystanda ölüm hataryndaky käbir tussaglar fiziki hereketiň ýoklugy sebäpli özbaşdak hereket edip bilmeýärler.

Sebitdäki hökümetleriň köpüsi, moratoriýany girizmek ýa-da ölüm jezasyny ýatyrmak üçin esasy argument hökmünde köpçüligiň pikirini mysal getirdi. Şeýle-de bolsa, birnäçe ýurt öz ýurtlarynda ölüm jezasynyň ulanylmagy baradaky möhüm maglumatlary, şol sanda berlen we ýerine ýetirilen ölüm jezasynyň sany barada doly statistiki maglumatlary saklamagy dowam etdirýär, bu bolsa köpçülikleýin çekişmä päsgelçilik döredýär. Mundan başga-da, Belarusda we Özbegistanda ölüm jezasyna garşy aktiwistlere azar berildi we gorkuzyldy, köp halatda ölüm jezasy meselesinde söz azatlygy basyldy.

Bu haýyşa gol çekýän guramalar hökümetleriň adam hukuklary we jenaýat hukuklary meseleleri boýunça jemgyýetçilik pikirini döretmelidigine ynanýarlar. Taryha göz aýlasaň, ilatyň aglaba böleginiň saklanmagyny goldaýandygyna garamazdan, häkimiýetleriň ölüm jezasyny hemişe diýen ýaly ýatyrýandygy belli bolýar.

Ýewropadaky we Merkezi Aziýanyň hökümetlerini halkara şertnamalaýyn borçnamalaryna laýyklykda adamlary ölüm jezasyna höküm etmek howpy abanýan ýurda deportasiýa etmekden ýa-da ekstradisiýa etmekden saklanmaga çagyrýarys. Geçmişde sebitdäki köp ştat adamlary gynamalar bilen baglanyşykly adalatsyz sudlardan soň ölüm jezasyna höküm edilen ýurtlara deportasiýa etdi. Russiýa Ýewropa Geňeşiniň agzasy hökmündäki borçlaryny bozup, 2001-nji we 2000-nji ýyllarda degişlilikde azyndan iki adamy Täjigistana we Özbegistana deportasiýa etdi we ikisine-de ölüm jezasy berildi. Gyrgyzystan Hytaýa we Özbegistana deportasiýa etdi, deportasiýa edilenlere ölüm jezasy berildi, ýurtda moratoriýa girizilenden birnäçe aý soň, ýolbaşçylygynyň adam hukuklaryny goramak borjuny yglan etdi. Soňky ýyllarda ölüm jezasynyň ulanylan ýurtlaryna adamlary deportasiýa eden beýleki ýurtlaryň arasynda Gazagystan, Täjigistan we Türkmenistan bar.

Taryhy salgylanma.

XIX asyrda, Ikinji jahan urşuna çenli Ýewropa ýurtlarynyň birnäçesi ölüm jezasyny hemişelik ýatyrdy. Ikinji jahan urşundaky wagşyçylyklardan soň adam hukuklary ýene-de merkezi meselä öwrüldi we ölüm jezasyny ýatyrmak hereketinde täze tolkun döretdi. Sowet Soýuzynyň dargamagy we Gündogar Ýewropada we Merkezi Aziýada garaşsyz döwletleriň döremegi Ýewropada we Merkezi Aziýada ölüm jezasyz territoriýa tarap herekete täze itergi berdi.

Jenaýatyň pidalaryna çuňňur gynanýarys we hökümetiň hukuk we tertip meselelerini çözmek borjuny ykrar edýäris. Şeýle-de bolsa, yzygiderli ylmy gözlegler ölüm jezasynyň beýleki jeza görnüşlerine garanyňda jenaýatyň öňüni almakda has täsirli boljakdygy barada anyk subutnama tapyp bilmedi. 1988-nji ýylda BMG üçin geçirilen we 2002-nji ýylda täze maglumatlar bilen täzelenen ölüm jezasynyň sany bilen adam öldürmek sanynyň arasyndaky baglanyşygy seljerýän dürli gözlegleriň netijeleriniň netijesi: “Maýa baradaky çaklamany kabul etmek akylsyzlyk bolar, jeza adam öldürmek howpundan we ömürlik azatlykdan mahrum etmek jezasynyň ulanylmagyndan has ýokary derejede saklanýar."

Halkara hökümete degişli däl guramalar

Amnesty International - Iren Han, Baş sekretar;

ECPM, ansambly contre la peine de mort - Mişel Taube, Prezident;

FIDH, Adam hukuklary boýunça halkara federasiýa - Saşa Koulaýewa, Gündogar Ýewropa we Merkezi Aziýa stoly;

Human Rights Watch - Ýewropa we Merkezi Aziýa boýunça ýerine ýetiriji direktoryň wezipesini ýerine ýetiriji Reýçel Denber;

ICJ, Halkara hukukçylar topary - Nikolas Howen, Baş sekretar;

Halkara ACAT federasiýasy, Hristianlaryň gynamalary ýatyrmak boýunça hereketi - Silwi Buhari-de Pontual;

Adam hukuklary boýunça halkara Helsinki federasiýasy - Aaron Rodes, ýerine ýetiriji müdir;

Adam hukuklary boýunça halkara ligasy - Skott Horton, prezident;

OMCT-Ýewropa, Gynamalara garşy Bütindünýä Guramasy - Laetitia Sedou, Ýewropanyň utgaşdyryjysy;

Halkara Jeza reformasy - Pol Iňlis, ýerine ýetiriji müdir;

Sebitara hökümete degişli bolmadyk guramalar

ACAT Meksiko [Hristianlaryň gynamalary ýatyrmak boýunça hereketi] - Fabienne Kabaret, hukuk utgaşdyryjysy (Meksika);

Migrantlar üçin Aziýa-Pacificuwaş umman missiýasy - Ester C Bangkawaan, Aýallar Maksatnamasy / Sebit utgaşdyryjysy (Gonkong);

Adam hukuklary boýunça Aziýa komissiýasy - Bazil Fernando, ýerine ýetiriji müdir (Gonkong);

Ölüm jezasyna garşy Awstraliýa koalisiýasy - Dorina Lisson, Prezident (Awstraliýa);

Demokratiýa we adam hukuklaryny goramak boýunça Azerbaýjan gaznasy - Rena Sadaddinowa (Azerbaýjan);

Azerbaýjan Adam Hukuklary Merkezi - Eldar Zeynalow, Direktor (Azerbaýjan);

Belarus Helsinki komiteti - Dmitriý Markuşuski, metbugat sekretary (Belarus);

Adam hukuklary we kanunçylyk býurosy - Nigina Baghriewa, Maksatnamanyň direktory (Täjigistan);

Kawkazyň Parahatçylyk, demokratiýa we ösüş instituty - Emil Adelhanow, Geňeşiň başlygynyň orunbasary (Jorjiýa);

Etnik azlyklar üçin hukuk kömegi merkezi - Gunçam Nurakhunowa, direktor (Gazagystan);

Raýat başlangyçlary merkezi - Albert Woskanyan, direktor (Nagorno-Garabak);

Gumanitar programmalar merkezi - Batal Kobahiýa (Abhaziýa);

Çernihow Adam hukuklaryny goramak boýunça jemgyýetçilik komiteti - Oleksi Tarasow, başlyk (Ukraina);

Kawkazly aýallaryň kongresi - Maka Hangoşwili, başlyk (Jorjiýa);

Ölüm jezasynyň ünsi - Lans G. Lindsi, ýerine ýetiriji müdir (Amerikanyň Birleşen Ştatlary);

Adam hukuklary boýunça öňki syýasy tussaglar - Nana Kakabadze, başlyk (Jorjiýa);

Azerbaýjanyň Helsinki raýatlar ýygnagy - Arzu Abdullaýewa (Azerbaýjan);

Wanadzoryň Helsinki raýatlar ýygnagy - Artur Sakunts (Ermenistan);

Adam hukuklary merkezi “Fray Fransisko de Witoriýa” - Migel Konça Malo, Geňeşiň başlygy (Meksika);

Adam hukuklary komiteti - Fraý Pedro Lorenzo de la Nada (Meksika);

Adam hukuklary maglumat we resminamalar merkezi - Uça Nanuaşwili, ýerine ýetiriji müdir (Jorjiýa);

Adam hukuklary tory “Todos los Derechos para Todos” [Hemmeler üçin hukuklar] - Edgar Kortes, Baş sekretar (Meksika);

Özbegistanyň Adam Hukuklary Jemgyýeti “Raýat kömegi” - Ruslan Şaripow, başlyk (Özbegistan);

Garaşsyz adam hukuklary topary - Dinara Saýakowa, direktor (Gyrgyzystan);

Özbegistanyň garaşsyz adam hukuklaryny goraýjylaryň başlangyç topary - Surat Ikramow, başlyk (Özbegistan);

Parahatçylyk we demokratiýa instituty - Leýla Usunus (Dr.), direktor (Azerbaýjan);

Ölüm jezasyny ýatyrmak üçin Italiýa koalisiýasy - Arianna Ballotta, Prezident (Italiýa);

Ölüm jezasyny ýatyrmak boýunça bilelikdäki komitet - Ata Franko Mella (Gonkong);

Umyt syýahaty ... Zorlukdan şypa çenli - Bill Pelke, Prezident (Amerikanyň Birleşen Ştatlary);

Gonkong katolik ýeparazasynyň Adalat we Parahatçylyk Komissiýasy - Kristin ýa-da (Gonkong);

Hukuk kömegi jemgyýeti - Nozima Kamalowa (Özbegistan);

Hukuk forumy birleşigi - uryuriý Şentsow, ýerine ýetiriji müdir (Gyrgyzystan);

Hukuk başlangyjy - Waleri Fadeýew, başlyk (Belarus);

Adam hukuklaryny goramak we öňe sürmek boýunça Meksika komissiýasy - Fabian Sanç Matus, direktor (Meksika);

Ölüm jezasyna we gynamalara garşy eneler - Tamara Çikunowa, baş utgaşdyryjy (Özbegistan);

Adam öldürmekde pida bolanlaryň maşgalalary - Hon. Renni Kuşing, ýerine ýetiriji müdir (Amerikanyň Birleşen Ştatlary);

Norwegiýanyň Helsinki komiteti - Børn Engesland, Baş sekretar (Norwegiýa);

Hünär kömegi - Elena Woloçaý, Geňeş agzasy (Ukraina);

Bosgunlara kömek üçin jemgyýetçilik komiteti “Raýat kömegi” - Swetlana Gannuşkina (Russiýa);

Ölüm jezasyny ýatyrmak üçin Tehas koalisiýasy - Rik Halperin, Prezident (Amerikanyň Birleşen Ştatlary);

Adam hukuklary boýunça türkmen başlangyjy - Farid Tuhbatullin (Türkmenistan);

Adam hukuklary boýunça Türkmenistan Helsinki gaznasy - Täjigul Begmedowa, başlyk (Türkmenistan);

Gonkong sekretariatynda Birleşen Filippinliler - Emmanuel C Villanueva, Baş sekretar (Gonkong);

Özbegistan Adam Hukuklary Jemgyýeti “Ezgulik” - Wasila Inoýatowa, Başlyk (Özbegistan);

Abhaziýanyň aýallar birleşigi - Natella Akaba, Dolandyryş geňeşiniň başlygy (Abhaziýa);

Ýaşlaryň adam hukuklary topary - Mariýa Lisitsyna, Utgaşdyryjy geňeşiň başlygy (Gyrgyzystan).

Has giňişleýin maglumat üçin Angliýanyň Londondaky Amnesty International metbugat gullugyna ýüz tutmagyňyzy haýyş edýäris: +44 20 7413 5566

Amnesty International, London WC1X 0DW, Easton köçesi, 1