Türkmen Helsinki gaznasynyň wekilleri soňky amnistiýa wagtynda ýurduň türmelerinden boşadylan bir topar adam bilen söhbetdeşlik geçirmegi başardylar.
Ynsan hukuklaryny goraýjylar hukuk goraýjy edaralaryň käbir wekilleri we lukmançylyk işgärleri bilen duşuşdy. Ara alyp maslahatlaşmagyň esasy mowzugy türkmen türmelerinde adamlary tussag etmegiň şertleri boldy.
Mundan başga-da, söhbetdeşleriň käbiri syýasy tussaglaryň durmuşy barada özlerinde bar bolan maglumatlary paýlaşdy. Syýasy tussaglar, belli bolşy ýaly, noýabr aýynda Türkmenbaşy tarapyndan yglan edilen amnistiýa wagtynda türmelerden boşadylmady. Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy Täjigul Begmedowa bilen telefon arkaly habarlaşdyk, ol bize şeýle gürrüň berdi:
- Türkmen Helsinki gaznasy, türkmen raýatlarynyň hukuklary bilen hemişe gyzyklanýar. Bu, azatlykdan mahrum edilen ýerlerde azatlykdan mahrum edilen adamlaryň hukuklaryna-da degişlidir. Tussaglaryň hukuklarynyň nähili berjaý edilýändigi barada kiçijik gözleg geçirmäge synanyşdyk. Söhbetdeşlige gatnaşanlaryň biri, tussaglara öz hukuklary barada öwredilýärmi ýa-da ýokmy diýen soraga jogap berip, beýle zady eşitmändigini aýtdy. Esasan tussag edilenler ozal höküm edilenleriň ýanyna düşýärler. Ine, olaryň täze gelenlere gürrüň berýän zatlary. Tussaglaryň häkimiýetleriň bikanun hereketlerine garşy şikaýat etmek mümkinçiliginiň bardygyny ýa-da ýokdugyny soranlarynda, jogap berenler şeýle ýigitleriň bardygyny aýtdylar. Olar öz işlerine kanuny garamagyň zerurdygyny öňe sürdüler, ýöne gynansak-da, ýenjmek henizem dowam edýär. Bu adamyň pikiriçe, adamlary şeýle bir urýan ýörite süňk döwüjiler bar we mundan beýläk häkimiýetler bilen habarlaşmak islegleri bolmaýar. Türkmen türmelerinde lukmançylyk kömegi, saglyk ýagdaýy, umumy tussaglyk şertleri bilen baglanyşykly soraglar bardy.
Gynansagam, türkmen türmelerinde gowulaşmak üçin hiç hili üýtgeşme bolmady. Hatda her bir tussag üçin zerur bolan aýlyk saparlar hemmeler üçin elýeterli däl. Bize "aýratyn" diýilýän käbir tussaglaryň bardygyny aýtdylar. Şeýlelik bilen olara duşuşmaga rugsat berilmeýär, prokuraturanyň we dürli ýörite hyzmatlaryň gözegçiliginde. Bu barada has jikme-jik gürrüň bermegi haýyş edenimizde, türme işgärleriniň beýle adamlara aşa rehimsiz çemeleşýändiklerini, rejimi bozandyklary üçin köplenç jeza kamerasyna salýandyklaryny bildik. Mundan başga-da, azatlykdan mahrum etmek möhletini uzaltmak üçin wagtal-wagtal düzgün bozýarlar. Mysal üçin, A. kömek soramak üçin halkara guramalaryna ýüz tutandyklary sebäpli, alty aý bäri garyndaşlaryny görmäge rugsat berilmedi. Bu ýagdaýlar seýrek däl. Birnäçe raýat biziň bilen habarlaşdy, şeýle amallaryň ýaýramagyny tassyklaýar. Gynansagam, hukuk goragy öz hukuklaryny goramak üçin hiç hili mümkinçilik bermeýär.
Esassyz tussag etmek - bularyň hemmesi dowam edýär. Hukuklaryny goramak bu adamlaryň soň islendik bahana bilen türmä basylmagy bilen tamamlanýar. Bu sowalnamany geçirenimizden soň, tussaglaryň bu sowalnama baha bermegi üçin birnäçe hukuk goraýjy edaranyň işgärlerine we jeza çäreleriniň biriniň lukmanyna beren jogaplaryny görkezdik. Şeýlelik bilen, diňe bir gözlegimiziň netijelerini ret etmek bilen çäklenmän, rejime garşy çykýan tussaglaryň yzygiderli ýenjilýändigi we rehimsiz garalýandygy baradaky gorkularyny paýlaşdylar. Olaryň köpüsi, elbetde, maýyp bolar we türmedäki synaglara çydap bilmez. Rejime garşy däl hasaplanýan soragymyza jogap berenleriň hemmesi, rejim barada öz pikirleri, konstitusion hukuklaryny we azatlyklaryny goramak isleýänler, şu adamlar.
Mundan başga-da, ministrlikleriň we bölümleriň öňki ýokary wezipeli işgärleriniň, Türkmenbaşydaky ýörite kontingentiň koloniýasynda azatlykdan mahrum edilen öňki hukuk goraýjy edaralaryň işgärleriniň ýagdaýlarynyň gowydygy barada bize habar berildi. Bar bolan türmeler bilen deňeşdirilende, mysal üçin, Mary welaýatynda. Ýörite kontingent üçin koloniýa Akdaş obasynyň golaýynda ýerleşýär. Öýjüklerde üç ýa-da dört adam bar. Gazetleriň, edebiýatyň bolmagy, tussaglaryň radio diňlemek mümkinçiliginiň bolmagy, gyzykly ýeri şol sanda daşary ýurtlylary diňlemegi, bizi begendirýär.....
Witaliý Wolkow.
Doýçe Welle.
