Çeşme: Adam hukuklary boýunça halkara ligasy / 30-njy mart / Açyk jemgyýet institutynyň Türkmenistan taslamasy tarapyndan iňlis dilinden terjime edildi.
(Gün tertibi 11)
Başlyk, sag boluň.
Adam hukuklary boýunça halkara ligasy, Halkara Helsinki adam hukuklary federasiýasy we Adam hukuklary ýadygärlik merkezi [1] Komissiýany Türkmenistanda dowam edýän adam hukuklarynyň bozulmagy boýunça çäre görmäge çagyrýar.
Soňky bir ýylda Türkmenistanyň hökümeti BMG-nyň gol çeken we tassyklan şertnamalary boýunça borçnamalaryny yzygiderli äsgermezlik edýär we bozýar. Geňeş 2003-nji ýylyň aprelinde we Baş Assambleýanyň 2003-nji ýylyň dekabrynda kabul eden kararlarynda görkezilen teklipleri durmuşa geçirmek üçin işjeň ädim ätmedi. Şeýle hem, hökümet 2003-nji ýylyň oktýabr aýynda Ýewropa Parlamenti tarapyndan ýurtda we Merkezi Aziýanyň beýleki sebitlerinde adam hukuklarynyň ýaramazlaşmagyny ýazgarýan şuňa meňzeş karara jogap bermedi. Hökümet ýerine ýetiriş edaralaryna wagtal-wagtal hasabat bermedi we ýörite hasabatçylar üçin ýurt saparlaryny guramak baradaky birnäçe haýyşlara üns bermedi.
Halkara jemgyýetçiliginiň bu tagallalaryna garamazdan, Türkmenistan hökümetiň ähli pudaklaryna gözegçilik edýän we islendik syýasy oppozisiýany we başgaça pikiri gadagan edýän ömürlik prezident Saparmyrat Nyýazow tarapyndan dolandyrylýan repressiw we ýapyk jemgyýet bolup galýar. Partiýasy, saýlawlara gatnaşmaga rugsat berlen ýeke-täk kanuny syýasy guramadyr. Ähli kararlary prezident kabul edýär. Ministrler kabinetinde ýygy-ýygydan we biri-birine gabat gelmeýän üýtgeşmeler, hatda ýokary wezipeli işgärleriň, ýönekeý ilaty hem aýtmazdan, prezidentiň döwletdäki abraýyny sorag astyna almak mümkinçiliginiň ýokdugyny görkezýär.
Din, birleşmek, pikir we hereket azatlygy ýaly esasy azatlyklar düýpli çäklendirilýär ýa-da düýbünden inkär edilýär. Ýurduň içinde garaşsyz adam hukuklary toparlarynyň işlemegine rugsat berilmeýär we köp raýat jemgyýeti we oppozisiýa aktiwistleri ýurtdan çykmaga mejbur edildi. Sürgün edilen dissidentleriň garyndaşlaryna hökümetiň syýasatlaryny we adam hukuklarynyň bozulmagy baradaky aýyplamalary ret etmek üçin basyş edildi.
2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda janyna kast etmek synanyşygyndan soň, prezident Nyýazow syýasy garşydaşlaryna garşy köpçülikleýin kampaniýa başlatdy. Kazyýetler ne adalatly, ne-de bitarapdy, garaşsyz synçylara olara ygtyýar berilmedi. Rejime garşy çykýanlaryň käbiri, zerur amallar bolmazdan ömürlik azatlykdan mahrum edildi, şeýle hem tussaglara gynamalar, sütem etmek baradaky ygtybarly habarlar berildi, olaryň käbiri ýeterlik iýmitlenmezlik we aýylganç garamalar sebäpli tussaglykda öldi.
Milli we beýleki etnik azlyklara garşy diskriminasiýa resminamalarynyň sany hem köpeldi. Aprel aýynda prezident 100 000-den gowrak adamy öz içine alýan Türkmenistanda ýaşaýan ruslar üçin goşa raýatlyk düzgünini ýatyrdy. Iýul aýynda bir topar jemgyýetçilik guramasynyň ýolbaşçylary, şol sanda etniki ruslar, türkmen hökümetiniň goşa raýatlyk şertnamasyny birtaraplaýyn ýatyrmagynyň ýagdaýlaryny derňemek üçin iberilen rus delegasiýasy bilen duşuşmagyna ýol berilmedi. Etnik diskriminasiýa bilen baglanyşykly başga bir ýagdaýda hökümet Özbegistan bilen serhetdäki Daşoguz sebitindäki ýaşaýjylary çölde ýaşap bolmajak ýerlere zor bilen göçürmek syýasatyny alyp bardy, göçürilenleriň köpüsi etniki özbeklerdi.
Hökümet söz azatlygyny berk çäklendirýär we garaşsyz metbugat ýok. Ýurtdaky ähli habarlar senzura sezewar edilýär. Internete we emeli hemra telewideniýesine elýeterliligiň çäklidigi sebäpli, türkmenleriň ýaşaýjylarynyň hökümetiň syýasatlaryny garaşsyz seljermegi we tankytlamagynyň ýeke-täk ýoly, hüjüm edilýän daşary ýurt habar beriş serişdelerinde berilýän habarlardyr. Geçen tomus Moskwada ýerleşýän Türkmen Erkin Ýewropa habarçylarynyň howpsuzlyk güýçleri tarapyndan hüjüm edilendigi we ýenjilendigi aýdylýar. 13-nji noýabrda "Azat Ýewropa" radiosy / Azatlyk radiosynyň habarçysy Saparmyrat Öwezberdiýew alnyp gaçyldy we ýenjildi. Şu aýyň başynda dönüklikde aýyplanyp, erkin Ýewropa radiosy / Azatlyk radiosynyň ýene iki jurnalisti tussag edildi.
Geçen ýyl Geňeşiň mejlisinde Türkmenistanda adam hukuklarynyň ýaramaz ýagdaýy barada aýdan aladamyzy ýene bir gezek gaýtalaýarys we komissiýany türkmenleriň esasy raýat we ilaty syýasy hukuklarynyň dowam edýän bozulmalaryny ýazgarýan karary kabul etmegine ýene bir gezek çagyrýarys. Kararda türkmen häkimiýetlerini Halkara Gyzyl Haç komitetine syýasy tussaglary görmek üçin rugsat bermäge çagyrmaly; wyjdan ýesiri tussaglarynyň hemmesini derrew we şertsiz boşatmak; ähli kazyýet işlerine halkara gözegçiligini talap etmek; häkimiýetleri söz azatlygyny, şol sanda din, birleşmek we ýygnak azatlyklaryny çäklendirýän ýa-da halkara ülňülerini bozýan ähli kanunlary we kararlary ýatyrmaga çagyryň;
Üns bereniňiz üçin sag boluň.
Bellikler
[1] Bu beýannama Amnesty International tarapyndan goldanýar, emma kwota çäklendirmeleri sebäpli Amnesty International bu dilden beýannama gol çekip bilmedi.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
