NBCA synçylarynyň pikiriçe, internete girişi giňeltmek baradaky irki wadalaryna garamazdan, türkmen häkimiýetleri daşary ýurt we oppozisiýa web sahypalaryny petiklemek bilen çäklendiriji amallaryny dowam etdirýärler.
Aprel aýynyň ahyrynda Türkmenistandan internete giriş çäklendirmeleriniň artýandygy barada habarlar gelip başlady we eýýäm 28-nji aprelde ýerli ulanyjylar ulanyjylaryň arasynda meşhur bolan Merkezi Aziýa ýa-da daşary ýurt saýtlaryna girip bilmediler.
Iň meşhur saýtlar, “Centrasia.ru”, “Doýçe Welle” portallary, “Azatlyk” radiosy, Türkmenistanyň oppozisiýa metbugat çeşmeleri - Gündogar, Watan, Türkmenskaýa Iskra, şeýle hem Türkmenistanyň Adam Hukuklary Başlangyjynyň adam hukuklary web sahypasy “Hrono-tm” petiklendi.
Aşgabatda bir synçy: "Biz indi maglumat boşlugynda" -diýdi.
Prezident Gurbanguly Berdimuhammedow 2007-nji ýylda häkimiýete gelenden soň, türkmen halkyna internete mugt girişi wada berdi.
Ýurtda 10-a golaý döwlete degişli internet kafe açyldy. Şeýle-de bolsa, ol ýerlere baranyňyzda pasport görkezmegiň zerurlygy we hyzmatlaryň gymmatlygy sebäpli internet kafelere gitmek gaty pes derejede galýar.
Ýerli ulanyjylar üçin ýeke-täk teselli, 1-nji maýdan Bütindünýä Kerebininiň bir sagadynyň bahasynyň 60-dan 30 müň manata çenli (2,5 ABŞ dollary) arzanlamagydy.
Türkmenistanda internet ulanyjylarynyň sany baradaky statistika köpçülige elýeterli däl. Döwlet eýeçiligindäki ýeke-täk internet hyzmatyny hödürleýän “Turkmentelecom”-yň hünärmeni, dünýä ulgamyna birikmek isleýän adamlaryň akymynyň “yzygiderli artýandygyny” aýtdy. Soňky bir ýarym aýyň dowamynda Aşgabatda internet birikmesini gurmak üçin ýüz tutanlaryň sany iki müňden gowrak adama ýetdi, emma her bir arza “şahsy bakylýar”.
14-nji aprelde türkmen prezidenti “Turkmentelecom” -y “aragatnaşyk hiliniň ýoklugy” we internet tizliginiň pesligi we web çeşmelerine girmegiň kynlaşandygy sebäpli tankyt etdi. Şeýle hem, gurulýan binalaryň hemmesine häzirki zaman multimediýa tehnologiýalary bilen enjamlaşdyrylmagyny we hatda mekdebe çenli çagalar edaralarynda Bütindünýä Kerebine açyk girişi talap etdi.
Türkmenistandaky synçylar internetiň hiliniň we elýeterliliginiň has-da erbetleşendigini habar berdiler.
“Jemgyýetçilik guramalarynyň çeşmeler merkezine gelýänler diňe bir internetiň pes tizliginden däl-de, hatlaryň ýitip gitmeginden (serwerde näsazlyklaryň bardygy bilen düşündirilýär) we iň zyýansyz saýtlary hem açmagyň mümkin däldiginden zeýrenýärler."-diýip, raýat aktiwisti gürrüň berýär.
Türkmen mekdepleriniň birinde 10-njy synp okuwçysy: "Öňler internete 5-10 minutlap girmäge mümkinçilik bolan çeşme merkezine baryp görýärdim, ýaşlaryň beýleki ýurtlarda nähili ýaşaýandygyny okaýardym, ýöne indi bu mümkin däl, näme etjegimi bilemok" -diýdi.
Teswirçiler, häkimiýetleriň internete gözegçiligi güýçlendirmegi tötänden däldir diýip hasaplaýarlar.
Ýurduň demirgazygyndaky Daşoguz sebitindäki bir synçy, Berdimuhammedowyň ýurtda internet we ykjam aragatnaşygy ösdürmek baradaky talaplaryny “açyk we aç-açan bozýan” prezidentiň we aňtaw gullugynyň hereketlerindäki tapawutlar bilen baglanyşdyrýar.
"Türkmenistanda bolup geçýän oňyn üýtgeşmelere garamazdan, täze prezidente we syýasata garşy tankyt akymy diňe bir durman, tersine, güýçlenýär we howpsuzlyk güýçleri muny halamaýar."
Başga bir teswirçi hem onuň bilen ylalaşýar. Ol "ýokary wezipeli işgärleriň biri prezidentiň göwnünden turýar" diýip çaklaýar we maglumatlaryň ýaýramagynyň ähli kanallaryny ýapmaga synanyşýar we şol bir wagtyň özünde daşary ýurt guramalary we habar beriş serişdeleri bilen hyzmatdaşlykda "habarçylary kesgitleýär".
Milli howpsuzlyk gullugynyň sebit bölümleriniň birindäki çeşme, barha artýan çäklendirmeleriň bolup geçýändigini, internet çeşmelerini ulanýanlaryň hemmesiniň aňtaw gullugy tarapyndan berk gözegçilikde saklanýandygyny we gelýän we çykýan maglumatlaryň hemmesiniň “seresaplylyk bilen süzülýändigini” tassyklady.
"Ýörite MHM işgärleri internete girýänleriň hemmesini gözegçilik astynda saklaýar we häzirki zaman IT programmalaryny ulanyp islendik maglumatlary okaýar."
Sputnik interneti arkaly bikanun giriş hyzmatlaryny berýän hususy üpjün ediji, häkimiýetleriň hem näbelli proksi serwerlerine girişini "süzüp" alandygyny habar berdi, VPN (wirtual hususy torlar) we modem bilen hemra aragatnaşygynyň utgaşmasy bolan sputnik asimmetrik internet aragatnaşygyny ulanmagy kynlaşdyrdy.
Şeýle enjamlar toplumyny gurmagyň bahasynyň 300-500 ABŞ dollary aralygyndadygyna garamazdan, bu görnüş Türkmenistanyň baý böleginiň, telekeçileriň, söwdagärleriň we halkara guramalarynyň işgärleriniň arasynda gaty meşhur boldy.
“Indi müşderilerimiň köpüsi howsala düşdi, hatda çalt internet talap edip işewürligi çäklendirilen ýagdaýlaram bar”-diýip üpjün ediji aýdýar.
2008-nji ýylyň mart aýynyň ahyrynda halkara hökümete degişli bolmadyk “Serhetsiz habarçylar” guramasy Türkmenistany internetiň 15 duşman döwletiniň sanawyna goşdy.
NBCA
