Halkara adam hukuklary guramasy Human Rights Watch guramasynyň 25-nji awgustda çap eden beýanynda “Berlin Türkmenistany zor bilen ýitirim bolmak tejribesini bes etmäge we beýleki çynlakaý adam hukuklary meselelerini çözmäge çagyrmalydyr” diýip aýdylýar.
Beýanatda bellenip geçilişi ýaly, Germaniýanyň kansleri Angela Merkel 29-njy awgustda Berline eden sapary wagtynda Türkmenistanyň prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedowa täsir edip, ykdysady meseleler we ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň beýleki meselelerini ara alyp maslahatlaşmaly.
HRW-iň Ýewropa we Merkezi Aziýa müdiri Hug Williamson: "Bu, dünýä lideriniň Türkmenistanda ykbalyny öz hökümeti çözmeýän adamlar üçin çykyş etmek üçin seýrek mümkinçilikleriň biridir"-diýdi. "Kansler Merkel Türkmenistandaky repressiýalary bes etmegiň zerurlygy barada göni we aýgytly [Prezident Berdimuhammedowa] gürlemek mümkinçiligini elden gidirmeli däldir."
Türkmenistan dünýäniň iň ýapyk we repressiw ýurtlaryndan biridir. Hökümet başgaça pikirlere ýol bermeýär, ähli habar beriş serişdelerine berk gözegçilik edýär, adamlaryň ýurtdan çykmagyny esassyz gadagan edýär we 1990-njy ýyllaryň ahyrynda we 2000-nji ýyllaryň başynda tussag edilen we tussaglykda saklanýan adamlaryň nirededigini maşgalalaryna we dostlaryna mälim etmekden ýüz öwürýär.
Adam hukuklaryny goraýjy guramanyň beren beýanatynda onlarça adam türkmenleriň türme ulgamynda ýitirim boldy. Olaryň arasynda öňki Daşary işler ministri Boris Şyhmyradow, dogany Konstantin we Türkmenistanyň ÝHHG-däki öňki ilçisi Batyr Berdiýew bar. 2014-nji ýylda BMG Adam Hukuklary Geňeşi B.Şyhmyradowy zor bilen ýitirim bolmagyň pidasy hökmünde ykrar etdi we türkmen hökümetini tussagyň boşadylmagyny talap edýän karar kabul etdi.
Iş kesilenleriň maşgalalarynda tussag edilen pursatyndan başlap ýakynlarynyň ykbaly, ýerleşýän ýeri we saglygy barada resmi maglumat ýok. Mejbury ýitirim bolmak adam hukuklarynyň iň çynlakaý bozulmalarynyň biri bolup durýar we islendik ýagdaýda kabul edip bolmaýar.
Zor bilen ýitirim bolmak uruş jenaýatlaryny ýa-da adamzada garşy jenaýatlary hem döredip biler. Adam hukuklaryny goraýjylaryň pikiriçe, tussaglykda zor bilen ýitirim bolanlaryň ykbaly derrew aýdyňlaşdyrylmaly we boşadylmaly.
Şeýle hem, adam hukuklaryny goraýjy guramalar bilen bir hatarda adam hukuklaryny goraýjy guramalar tarapyndan başlanan “Olary diri görkeziň!” Halkara kampaniýasynyň ýitirim bolan tussaglaryň maşgala agzalaryna “köpçülikleýin jeza” diýlip atlandyrylýan işden aýyrmak, emlägi konfiskasiýa etmek, ýurtdan çykmagy gadagan etmek ýaly köp sanly wakanyň hasaba alnandygy nygtalýar.
Human Rights Watch, şeýle hem, Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň türkmen gullugynyň erkin habarçysy Saparmämmet Nepeskulyýewiň şübheli aýyplamalary we esassyz tussaglyk delillerine we Azatlyk radiosynyň beýleki üç habarçysyna radio stansiýasy bilen hyzmatdaşlygy bes etmegi üçin basyş edýändigine ünsi çekýär.
2015-nji ýylyň dekabrynda BMG-nyň esassyz tussag etmek boýunça iş topary S. Nepesgulyýewi söz azatlygyny parahatçylykly durmuşa geçirendigi üçin tussag edilen esassyz tussaglygyň pidasy hökmünde ykrar etdi.
Williamson: "Kansler Merkel Berdimuhammedowy Nepeskulyýewi boşatmaga çagyrmaly"-diýdi. "Ol diňe dünýädäki habarçylaryň edişleri ýaly öz ýurdunda bolup geçýän wakalar barada maglumat paýlaşmaga synanyşandygy üçin türmede."
Ynsan hukuklaryny goraýjylar, şeýle hem, Türkmenistan Konstitusiýasynyň täze görnüşüniň taslamasynyň prezidentiň ygtyýarlyklarynyň sanyny çäklendirmeýändigini we dalaşgärleriň ýaş çäklerini üýtgetmejekdigini, şeýlelik bilen Prezident Berdimuhammedowyň ömrüniň dowamynda diýen ýaly “güýje girmegine” rugsat berýändiklerine alada bildirýärler. Taslamada senzurany gadagan edýän ýa-da maglumat almak we ýaýratmak hukugyny çäklendirýän düzgünler ýok. Şeýle hem, ýurduň içinde hereket etmek we daşary ýurda gitmek azatlygynyň kepillikleri ýok.
German hökümeti, türkmen ýolbaşçylaryny Konstitusiýanyň täze görnüşüniň taslamasyny halkara bilermenler guramasy gözden geçirýänçä kabul etmezlige çagyrmaly, Ýewropa Geňeşiniň Wenesiýa komissiýasy ýa-da Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň Demokratik Guramalar we Adam Hukuklary Edarasy (ÝHHG) ýaly.
Şeýle hem, türkmen hökümetine daşary ýurtly syýahatçylaryň we beýleki şahslaryň ýurda girmegine, şeýle hem talyplaryň, raýat aktiwistleriniň, daşary ýurtlarda ýaşaýan adamlar, dissidentler we biwepalyk etmekde şübhelenýän beýleki raýatlar, iş kesilenleriň garyndaşlarynyň ýurtdan çykmagyna gözegçilik etmek üçin “gara sanaw” tejribesini ulanmaga ýol berilmejekdigine ünsi çekmeli.
Ýurtdan çykmagy esassyz gadagan etmek köpçülikleýin jezanyň bir görnüşidir we syýasy jeza guraly hökmünde ulanylýar diýip, Human Rights Watch guramasynyň beýanynda bellendi.
Williamson: "Kommunistik döwürde Gündogar Germaniýada köp adamyň ýurtdan çykmagy gadagan edildi, şonuň üçin bu mesele kansler Merkel bilen baglanyşykly bolmaly" -diýdi. "Türkmenistanda we beýleki ýerlerde adamlar Berdimuhammedowyň bu tejribäni bes etmegini islemegine bil baglaýarlar".
“Gundogar” -dan bellik: Türkmenistanyň metbugaty G. Berdimuhammedowyň Germaniýa boljak sapary barada habar bermedi. Şeýle hem Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň web sahypasynda bu barada maglumat ýok.
Prezident Berdimuhammedow kansler Angela Merkel bilen iki gezek duşuşdy: 2008-nji ýylyň noýabr aýynda Germaniýa resmi sapary wagtynda we 2010-njy ýylyň dekabrynda ÝHHG-nyň VII sammitine gatnaşmak üçin Gazagystana iş sapary wagtynda.
2016-njy ýylda Germaniýa ÝHHG-a başlyklyk edýär.
