NBCA bilen geçirilen söhbetdeşlikde Natalýa Şabunts öz hukuklary üçin nähili göreşmelidigi we şuňa meňzeş meseläni başdan geçirýän adamlaryň nähili kynçylyklary başdan geçirýändigini, repressiw rejim tarapyndan gorkuzylýandygy sebäpli söweşmäge het edip bilmejekdigi barada gürrüň berdi.

Iki türkmen-rus raýatlygy bolanlar, täze pasport berilmänligi sebäpli, Russiýanyň raýatlygyndan ýüz öwürmegini talap edýändikleri üçin özlerini oňaýsyz duýýarlar. Adamlar iki ýyldan erkin hereketleriniň çäklendirilmeginden gorkýandyklaryny aýdýarlar, sebäbi türkmen resminamalarynyň täze görnüşleri güýje girer.

Aprel aýynyň başynda Aşgabat şäherinden bolan hukuk goraýjy Natalýa Şabunts täze pasport almak hukugynyň bozulmagy barada aç-açan çykyş etdi.

Geçen ýylyň awgust aýyndan bäri, türkmen-rus pasporty bolan beýleki adamlar ýaly, häkimiýetler Russiýanyň raýatlygyndan ýüz öwürmegini talap edip, bu resminamany bermekden ýüz öwürdiler.

Ondan öň resmi Aşgabat 1993-nji ýyldan bäri hereket edip gelýän goşa raýatlyk düzgünini birtaraplaýyn tertipde togtatdy we Türkmenistanyň çäginde goşa raýatlyk ykrar edilmeýän 2008-nji ýyldaky Baş kanunda täze bir kada girizdi. Muňa garamazdan, kanuny nukdaýnazardan goşa raýatlyk şu güne çenli ulanylýar; Rus pasportlary bolan türkmen raýatlary, Russiýa we GDA-nyň beýleki ýurtlaryna wiza talap edilmeýän syýahatlarynda ulanýarlar.

NBCA bilen geçirilen söhbetdeşlikde Natalýa Şabunts öz hukuklary üçin nähili göreşmelidigi we şuňa meňzeş meseläni başdan geçirýän adamlaryň nähili kynçylyklary başdan geçirýändigi, repressiw rejim tarapyndan gorkuzylýandygy sebäpli söweşmäge het edip bilmejekdigi barada gürrüň berdi.

- Häkimiýetleriň goşa raýatlyk eýelerine täze pasportlaryň berilmegini hakykatdanam togtatmagynyň sebäbi näme?

- Gynançly tejribämden çen tutsaň, Türkmenistanda hiç bir derejedäki goşa raýatlygy bolan adamlara täze pasport bermek ýaly islendik meseläni çözmäge ygtyýar ýok. Döwlet baştutany öňe gidýänçä, hiç bir lider hatda iň ýokary derejede-de beýle jogapkärçiligi öz üstüne almaz. Ýurdumyzda işgärleriň bir aýyň içinde raýatlaryň isleglerine resmi jogap bermäge borçly kanun bar bolsa-da, haýyşlarymyň hiç biri-de jogap alyp bilmedi. Hemme ýere - migrasiýa gullugyna-da, Akja Nurberdiýewa-da [türkmen mejlisiniň alyp baryjysy] ýazdym. Migrasiýa gullugy, Türkmenistan Konstitusiýasynyň täze neşirine salgylanyp, meýletinlik bilen Russiýanyň raýatlygyndan ýüz öwürmegi maslahat berdi. Şonuň üçin 9-njy maýda goşa raýatlygy bolan ähli adamlar üçin “amnistiýa” yglan etmek we diskriminasiýany ýok etmek haýyşy bilen Türkmenistanyň prezidentine ýüz tutmak isleýärin.

- Maglumatlaryňyza görä, näçe türkmen raýaty basyş astynda Russiýanyň raýatlygyndan ýüz öwürdi?

- Şeýle maglumaty diňe Içeri işler ministrliginiň arhiwi berip biler, ýöne bu ýapyk bölüm ... Türkmen raýatlygyndan ýüz öwürmek tertibi gaty çylşyrymly, adamlar käwagt bir ýyl ýa-da has köp garaşýarlar. Türkmen raýatlygyndan haýal etmän ýüz dönderilen ýeke-täk waka aktiwist Andreý Zatokanyň maşgalasynyň ýurtdan çykarylmagy boldy. Häkimiýetler olary aldadylar: öýü tertibe salmaga, taýýarlanmaga wagtyňyz bolar diýdiler we 24 sagadyň içinde Russiýa iberildi.

- Şeýle diskriminasiýa sezewar bolan türkmen halky öz hukuklarynyň bozulandygyny habar bermäge nähili taýyn?

- Gynansagam adamlar taýýar däl. Bolýan zatlara jogap bermek synanyşyklarynyň hemmesi berk basylýar. Diňe garşy çykmaga synanyşýanlar däl, girizilen garaýyşlara ters gelýän bir zat aýtmak bilen çäklenmän, töweregindäkileriň hemmesi jezalandyrylýar. Mundan başga-da, bu ýerde hemme zady bir adam - prezident çözýär.

- Hukuklaryňyzy talap edeniňiz üçin türmede oturyp boljak ýurtda nädip adalat gazanyp bilersiňiz?

- Meniň özümde entek beýle mysallar ýok. Mundan başga-da, adamlar öz hukuklary ugrunda göreşip, ýok edilende we halkara jemgyýetçiligi muňa göz ýummasa, bu häkimiýetlere erkin el berýär.

- Adam hukuklaryny goraýjy hökmünde geljekde nähili hereketleriňiz bolar?

- Indi men Russiýanyň prezidenti Dmitriý Medwedewe Türkmenistanda goşa raýatlary kemsitmek baradaky mesele bilen aç-açan ýüz tutmakçy. Bu mowzugyň gozgalmagy we äsgerilmezligi gaty möhümdir diýip pikir edýärin. Galyberse-de, Türkmenistanda adamlara ýüz tutjak adam ýok, bu ýerde bir adam hemme zady çözýär we daşardan täsir etmeli.

Bu makala, National Endowment for Democracy gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän “Merkezi Aziýa habarlary gysgaça” taslamasynyň bir bölegi hökmünde taýýarlandy.

Çeşme : Uruş we Parahatçylyk hasabaty instituty