Lukmanlaryň bellemegine görä, Türkmenistanda öňüni alyp boljagy düşünilen öýken keseliniň ýaýramagy hasaba alyndy.
Pnewmoniki gyrgynçylyk, meşhur buboniki gyrgyna meňzeýär. Iki kesel hem gemrijiler tarapyndan ýokaşýar, ýöne pnewmoniki gyrgy wibrio adamyň öýkenine girende ýüze çykýan keseliň has agyr görnüşidir. Pnewmoniki gyrgyn has howpludyr, sebäbi ol kontakt däl howa damjalary arkaly hem ýokaşýar. Ondan gowrak adamyň ölendigi habar berildi.
Şeýle-de bolsa, türkmen lukmanlary "gyrgyn" sözüni aýtmagyň gadagan edilendigini öňe sürýärler, sebäbi Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow "Türkmen halkynyň altyn asyry" diýip yglan etdi we onda orta asyrlardaky ýokanç keseller ýok.
Adynyň efirde tutulmazlygyny haýyş eden bir lukmanyň aýdyşy ýaly "gyrgyn bar, ýöne bu hakda gürleşmek gadagan edildi. Bizde gyrgynçylyk bolup bilermi ?! Bizde hemme zat gül ýaly!"
Paýtagtyň klinikalarynyň biriniň lukmany Jeren: "Baş lukman bizi ýygnady we gapy-gapy aýlanyp, raýatlara "näbelli", ýöne örän howply ýokaşma barada duýduryş berdi" -diýdi. Ýöne şäherde gyrgyn bar diýsek, döwlet syrlaryny aýan etdigimiz üçin kanuny bozandygymyz üçin jezalandyrylarys diýip haýbat atdy. Hatda bize by syry aýan etmejekdigimiz barada ýörüte dil hatyna gol çekdirdiler ".
Demirgazyk Daşoguz sebitinden bir telekeçi geçen hepde şäher keselhanasynda 11 adamyň ölendigini habar berdi. Şol sebitden başga bir çeşme, adynyň aýdylmazlygy şerti bilen lukmanlara "gyrgyn" ýaly keseliň bardygyny ýatdan çykarmagy we "iýmit zäherlenmesini" ölümiň sebäbi hasaplamagy tabşyrandyklaryny aýtdy.
Ýurduň günortasyndaky Ahal sebitinde üç adamyň ölendigi habar berildi. Adynyň efirde tutulmagyny islemedik Moskwa ýokanç keseller hassahanasynyň lukmany IWPR-a wirus ýokaşanlaryň biriniň keselhana barýan ýolda ölendigini aýtdy. Gyrgyn iki sagadyň içinde öldürip biler.Ol adam elini kesipdi: dostlary bir guzy soýýardylar, infeksiýa ölüme sebäp bolan ýaranyň içine düşdi. "
Häzirki wagtda ähli "gyrgyn hassalarynyň" alynýan etrap ýokanç keseller hassahanasynyň lukmany IWPR-a ýene iki ölüm barada aýtdy. Adynyň gizlin saklanmagyny haýyş eden lukman: "Iki ýaş ýigit gözümiziň öňünde öldi we biz olara kömek edip bilmedik" -diýdi.
"Kärdeşim bilen bu betbagt adamlaryň gelip çykýan obasyna gyssagly iberildik. Garyndaşlaryny sebit merkezine getirdik, indi keselhanamyzda gözegçilik astynda".
Näsaglar Aşgabat şäheriniň golaýyndaky Ahal sebitindäki hassahanalaryň birine ýerleşdirildi. Ýokanç keselleri bolan beýleki näsaglaryň hemmesi gyssagly ýagdaýda öýlerine çykmak üçin boşadyldy. Keselhana ýaragly esgerler we aňtaw işgärleri tarapyndan gabalan.
Gyrgynçylygyň ýaýramagy düýbünden garaşylmadyk zat däldi. Maý aýynda infeksiýanyň merkezi Türkmenbaşy (öňki Krasnowodsk) şäherinde ýüze çykaryldy we ýokançlygyň ýaýramagynyň öňüni alyp bolmaz diýen gorky bardy.
Keseliň inkubasiýa döwri iki sagatdan dokuz güne çenli dowam edip biler. Alamatlar ýiti dem alyş ýokançlygyna ýa-da pnewmoniýa meňzeýär.
Tomus yssy ýokançlygyň ýaýramagyna sebäp bolýar. Käbir lukmanlar, şonda-da maý aýynda degişli çäreler görülen halatynda bu keseliň öňüni alyp boljakdygyna ynanýarlar.
Merkezi Aziýada gyrgyn keseli möwsümleýin hadysadyr we häkimiýetleriň yzygiderli gözegçiligini talap edýär. SSSR döwründe her şäherde gyrgynçylyga garşy stansiýalar işleýärdi, işi ýylda iki gezek keseliň esasy göterijileri bolan gemrijilere garşy göreşmek we şeýlelik bilen ýokançlygyň ýaýramagynyň öňüni almakdy. Indi bu sebit çökdi, stansiýalar ýapyldy, ne hünärmenler, ne-de serişdeler bar.
Epidemiýa doly ýüze çykan halatynda türkmen lukmançylyk işgärleri öz-özünden çydap bilmezler, käbir synçylar, esasanam Türkmenbaşy ýakynda 15 000 kiçi medisina işgäriniň pul tygşytlamak üçin harby gulluga çagyrylmagyny buýrandygyny aýdýarlar.
Türkmenbaşynyň başga bir buýrugy saglygy goraýyş pudagyna-da uly zyýan ýetirdi, Türkmenbaşynyň buýrugyna laýyklykda daşary ýurt uniwersitetleriniň diplomlary indi Türkmenistanda ykrar edilmeýär: 1-nji iýundan medisina işgärleri,daşary ýurtda bilim alanlar işinden boşadylýar.Käbir maglumatlara görä, Türkmenistan eýýäm halkara saglyk guramalaryndan kömek sorapdy, ýöne bu maglumat resmi taýdan tassyklanmady.
Myrat Nowruzow.
(Aşgabat žurnalistiniň lakamy) IWPR
