Finlýandiýada Rudolf Hiltunen Meşhur režissýor Arto Haloneniň “Mukaddes kitabyň kölegesi” filmi çykdy, derrew halk köpçüliginiň ünsüni özüne çekdi. Bu hereket filmi, detektiw hekaýa däl, triller däl, eýsem Türkmenistanyň merhum prezidenti Saparmyrat Nyýazowyň “mukaddes” kitaby “Ruhnama” bagyşlanan dokumental gözleg.
Filmiň tanyşdyrylyş dabarasynda onuň awtorlary şeýle adaty bolmadyk eseri almaga näme sebäp bolandygyny düşündirdiler. Dünýäniň iň iri transmilli korporasiýalarynyň, şol sanda “Siemens”, “Daimler-Chrysler”, “Katerpillar”, “Zeppelin”, “Polimex” we beýlekiler näme üçin “hökümet propagandasynyň gülkünç bölegi” bolan Ruhnamany öz dillerine terjime edip neşir edýändikleri bilen gyzyklandylar. Netijede: bu kompaniýalar Türkmenistandaky awtoritar rejimde gizlin goldaw berýär we girdejili millionlarça dollarlyk şertnamalar gazanmak üçin oppozisiýanyň we başgaça pikirleriň seslerini basmaga kömek edýär.
Filmde Türkmenistanda adam hukuklarynyň bozulmagy barada gürrüň edilýär. Döredijileriniň üç ýyllyk işinde başdan geçiren kynçylyklary barada: wiza almakda we surata düşürmekde (işgärleriň howpsuzlygy üçin, dört ýurda syýahat wagtynda film toparynyň düzümini bir gezekden köp üýtgetmeli boldular).
Film ýurtda çap edilenden soň, Demirgazyk Ýewropanyň iň uly gazeti -“Helsingin Sanomat” - öz žurnalistiniň uzyn makalasyny çap etdi: “Merkezi Aziýanyň iň baý respublikalarynyň biriniň dostlary köp. Nebit we gaz güýçli depginde. Russiýa we Hytaý bilen täze turbageçirijiler barada şertnamalar ýaňy baglaşyldy. Uly Günbatar korporasiýalary hem köp energiýa girdejilerini sarp etdiler. Filmde bu islegler bilen senagat korporasiýalarynyň 2006-njy ýylyň ahyrynda aradan çykan Ruhnamanyň awtory, Türkmenistanyň prezidenti Nyýazowyň şahsyýet kultyny döretmäge gatnaşmagynyň arasyndaky gynandyryjygülkünç baglanyşyk görkezilýär. Onuň giňden ýaýramagy, korporatiw hemaýatkärlik bilen daşary ýurt dillerine terjime edildi (jemi 40-dan gowrak dil). Iň soňkusy-gazet dowam edýär-şu ýylyň ýanwar aýynda kitabyň tatar diline terjimesi boldy, sebäbi Tatarstanda ýerleşýän KamAZ awtoulag zawody hem türkmen bazaryna girmäge synanyşýar. Finlýandiýanyň terjimesi hem bar, dogrusy, diňe bir “görkezmelik” nusgada.”
Nyýazow ölenden soň, režissýorlar Merkezi Aziýa ýurtlarynda üýtgeşik şemal öwüsip başlady we olar üçin has giň mowzuk açyldy diýip pikir etdiler. Emma tiz wagtdan bu umytlaryň entek irdiğine düşündiler. Režissýor Halonen beren interwýusynda: "Belki-de, ýurt demokratiýalaşma ýolunda bolar, belki Ýewropa ýurtlarynda söhbetdeş bolan dissidentler sürgünden gaýdyp bilerler, ýöne şu wagt hiç hili üýtgeşiklik ýok ýaly".
Kinorežissýor Arto Halonen we onuň ýazyjysy Kewin Frazier Finlýandiýanyň Daşary işler ministri Ilkke Kanerwa (häzirki wagtda Ýewropanyň Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasyna ýolbaşçylyk edýär) we Söwda we senagat ministri Mauri Pekkarinene açyk hat ýazmak üçin adaty bolmadyk ädim ätdiler. Hatyň awtorlary, Finlýandiýa kärhanalarynyň adam hukuklaryny bozýan döwletler bilen hyzmatdaşlygynyň ahlak we medeni jogapkärçiligi meselesini orta atýarlar. “Nokia” we “Nokia Siemens Networks” aladalary bilen Türkmenistan bilen hyzmatdaşlyga aýratyn üns berýärler. Filmde Finlýandiýa “Ensto” konserniniň geňeşiniň başlygy kompaniýasynyň ýalňyşyny çyn ýürekden boýun almaga batyrlyk tapdy we Türkmenbaşynyň watany bilen gatnaşyklary kesmek kararyny yglan etdi. Halonen we Frazier: "Beýleki firmalar, esasanam “Nokia” hem şoňa eýermeli" diýdi. Ýazyjylar ministrlere eden ýüzlenmelerini, öz pikirine görä, ýurduň daşary ýurtdaky firmalarynyň işine hökümetiň jogapkärdigi bilen düşündirýärler.
Hökümetiň girdejileriniň ahlak ýörelgelerinden has möhüm bolan güýçli korporasiýalara haýsydyr bir derejede täsir edip biljekdigi entek belli däl. Ýöne fin dokumental filmleriniň batyrgaý ädimi eýýäm belli bir oňyn täsir etdi. Film Ýewropa jemgyýetçiliginiň ünsüni hökümet repressiýalarynyň pidalary bolanlaryň ýagdaýyna çekdi. “Helsingin Sanomatyň” “Mukaddes kitabyň kölegesi” filminiň “Türkmenistanda adam hukuklary ugrundaky söweşijiler üçin halas ediji saman” diýen pikiri goýmagy tötänden däldir. Gazet filmiň diňe erkin dem almagy arzuw edýän Türkmenistanyň oppozisiýasy üçin möhüm ähmiýete eýe bolandygyny nygtaýar. Bosgunlykda ýaşaýan Farid Tuhbatullin filmiň dünýäniň gözüni açjakdygyna umyt edýändigini aýtdy. "Bu, biziň halkymyzyň kömek baradaky sesleri" -diýdi.
Çeşme: Nowoýe ruskoýe slowo.
