Uzak wagt bäri Türkmenistanda ýaşaýan milli azlyklaryň wekili bolan bir ýigidiň bu hatynda köp duýgy we hakykat bar. Türkmenleriň bilim, kanun we jemgyýetiň näderejede pese gaçýandygy baradaky hakykat. Türkmenistanyň ýaş nesli, aç-açan gödeklik we ýolbaşçylaryň jezasyzlygy bilen ýüzbe-ýüz bolup, adam hukuklarynyň bozulmagyna garşy göreşmäge synanyşýar. Gynansagam, ulgamyň özi, rejim beýle mümkinçilik bermeýär. Awtoryň haýyşy boýunça biz onuň adyny görkezmeýäris.
“Bolan zatlara düşünmek üçin öz hekaýamy ýazmalydyryn. Gysga bolmaga synanyşaryn. Men Aşgabatda doguldym we meniň ene-atam hem. Biz özümizi Aşgabadyň ýerli halky hasaplaýarys. Bütin aňly durmuşymy halaýan hünärime (aýdym-saz) bagyşladym, mekdebi, soň kolleji gutardym we okuwymy gutarmaga rugsat berilmedik konserwatoriýa girdim. Okuwy gutaranymdan alty aý öň, bäşinji ýylymda, diňe kellämde tahýa (türkmen kepkasy) ýoklugy we saçymy syrdyranymda alnymda yz görünýänligi sebäpli kowuldym. Hatda gülkünç.
Bu şeýle boldy: Orkestriň bir bölegi hökmünde döwlet konsertinde çykyş etmeli boldum. Repetisiýa üçin ýygnak irden 7.00-a planlaşdyryldy. Hemme zat, hemişeki ýaly ir sagat 10.00-da başlamalydygyna garamazdan, derrew gelip, oturgyjymda oturdym. Birden, duýdansyz, kellämiň arkasyna şarpyk çalyndy. Ilki bilen dostlarymyň biri diýip pikir etdim, ýöne yzyma öwrülip, öňümde rektor Amanow Buzagan Hudaýberdiýewiçi gördüm. Meniň üçin bu SARSYJY we düýbünden garaşylmadyk zatdy. Ol maňa: “Tahýa nirede? Näme üçin saçyňy syrdyrmaýarsyňyz?- diýdi. Men doňdum we näme diýjegimi bilmedim, sebäbi ömrümde hiç kim maňa beýle gödek garamady. Görnüşine görä, meniň keşbim şeýle bir ussatdy welin, ony halamaýardy, meniň dymmagym ony hasam gaharlandyrdy. Siz muňa ynanmarsyňyz, ýöne gaharly rektor meni ýene urmagy ýüregine düwdi, men oňa gorky bilen seretdim. Soň ýeňimi tutdy-da, meni gaty silkip başlady we eýýäm gygyrýardy, tahýa geýmegimi talap etdi. Tahýa meniň elimde. Her kim üçin jogapkärli wagtyň geldiginde geýjek bolýardym, bu bolsa repetitsiýa üç sagat öň (REPETITSIÝA-a ünsi çekýärin).
Men hiç zat jogap berip bilmedim, rektoryň öňümde durandygyny we garşylygym ýagdaýy hasam agyrlaşdyrar diýip özümi günäkärledim. Ertesi gün meni kowup çykardylar, gijä galanym we nädogry görünýändigim üçin okuwdan çykarylmak buýrugy berildi. Geň zat! Şeýle däl-mi?
Ilki bilen hukuklarymy dikeltmäge synanyşdym, sebäbi okuwymyň dowamynda ýekeje-de käýinç, sähelçe sözem ýokdy. Ähli okuwçylardan şol gün wagtynda gelendigime we bolmalysy ýaly eşikde bolandygyma şaýat bolandyklary barada gol ýygnadym. Gol bilen 20 arzany ýygnap, Medeniýet ministrligine, beýlekisini Prezident Geňeşine, şeýle hem ähli mugallymlarymyň salgylanmalaryny iberdim. Tizara bu mugallymlaram işden aýryldy. Hemmeler maňa kömek etjek boldular, ýöne hiç zat kömek etmediler, üstesine-de, okuwçylaryň hemmesi gorkuzyldy we sözlerini yzyna almaga mejbur edildi, wyždanyna wepaly bolmagyny dowam etdirenler ýurtdan çykaryldy we mugallymlar işden kowuldy.
Medeniýet ministrliginde dyzyma çöküp, okuwumyň dikeldilmegini haýyş etdim, sebäbi bu meniň soňky kursumdy we konserwatoriýa, watanym üçin köp zat etdim. Konserwatoriýada ilkinji saksofonçydygymy, hatda tutuş ýurtda-da dürli möhüm senelere bagyşlanan konsertlerimiň hemmesini ýatladym, ýöne hemme zat peýdasyzdy. Medeniýet ministrligi maňa: "Biderek synanyşýarsyň, rektoryň arkasy bar, has gowusy boýnuňa alaý!"
Hemme zadyň peýdasyzdygyna göz ýetirip, okuwymy dowam etdirmek üçin başga bir şähere gitmegi makul bildim. Ýöne gitmegimden iki hepde öň, rektor meniň gitmäge wagtym bolmazlygy üçin resminamalarymy Harby Komissariata berdi. Nähilidir bir wendetto, şahsy ar alyş. Bu wakany köpçüligiň dykgatyna ýetirendigim üçin, ol meni ýok etmäge taýýardy. Derrew bilet alyp, gitdim, ol ýere bardym we hemme zady aýtdym, derrew meni alyp gitdiler, ikinji gün men talyp boldum.
Ýöne hekaýa bu ýerde gutarmady, sebäbi uýam henizem şol ýerde okaýardy we işden kowulan mugallymlar ony suda berdiler. Tutuş bir ýyllap göreş boldy, şol döwürde rektoryň geçmişi barada köp zat öwrendiler, netijede onuň birnäçe gezek jenaýat işine gatnaşandygy ýüze çykýar. Rektoryň giň arkasy Medeniýet ministriniň orunbasary Jemal Saparowa boldy. Prezidentiň özi hoşniýetlilikden peýdalanýar, şonuň üçin hemmelere tüýkürýär we islän zadyny edýär. Şeýle goldawa eýe bolan rektor jezasyzlygyny duýdy we islän zadyny etdi.
Talyplar gaty kyn okadylar, iň oňat mugallymlar we professorlar gitdi, galanlar beýle tejribeli däldi. Mugallymlar her gün okuwçylary agaçlar üçin çukur gazmaga we gimni öwrenmäge mejbur etdiler, rektoryň ähli isleglerini ýerine ýetirdiler, prezidentiň bu täze okuw meýilnamasydygyny aýdandygynynyň aşagyna gizlediler. Hiç kim size prezidentiň ýanyna baryp arz etmäge ýol bermez. Bu ýagdaý Türkmenistanyň her uniwersitetinde bolup geçýär: prezidentiň adyndan her kim islän zadyny edýär, ähli okuwçylary diňe tahýada mekdebe gitmäge mejbur edýär, milli eşikli gyzlar saçlaryny lentalar bilen örýär, kim bu pikir bilen ylalaşmasa, resminamalaryny alyp biler.
Kazyýetde bir ýyllap biderek söweşen mugallymlaryň mysalynda “jenap rektor” bilen islendik göreşiň peýdasyzdygy aýdyň boldy. Uýam, men sebäpli meniň hakda köp kemsidiji sözleri eşidip, çydap bilmedi we resminamalary aldy. Köp talyplar diňe şu uniwersitetde näme okamalydygyna düşünmezlik üçin başga bir karara geldiler, netijede ýalan sözläp ýaşap bilersiňiz we hiç zat hakda pikir edip bilmersiňiz, köp zada öwrenişip bilersiňiz. Munuň bilen ömrüňiziň dowamynda ýaşap bolarmy? Çydar ýaly däl !!!
Her bir adamyň, özümize mynasyp ynançlara, öz durmuş düşünjelerine, dini saýlamaga we öz ýoluny saýlamaga hukugy bar. Ähli zadyň ýalan bilen doldurylandygyny we pikir azatlygyna bolan islegiň höweslendirilmeýändigini öwrenmek mümkinmi? Hawa, Watanymyzy saýlamzok, ýöne Ýer ýüzünde ýaşaýan her bir adamyň bagtly ýaşamaga hukugy bar. Islendik adamyň pozisiýasy bolmaly - dogruçyllyk we islendik ýagdaýda ahyryna çenli dogruçyl bolmaly.
Indi uýam we ejem meniň üçin Aşgabat şäherini terk etdiler, bile bolanyma begenýärin, ýöne ahyryna begenýärinmi? Doglan ýeriňiz, jaýlaryňyz, köçeleriňiz, tebigatyny hiç zat bilen çalşyp bolmajak, meniň doglan ýerim, dostlarym we garyndaşlarym bolmasa? ! Ýok! Men bu soraga jogap berip bilemok. Diňe bir zady bilýärin we maskanyň aňyrsynda gizlenip ýaşamagyň mümkin däldigine, ýüregime we janyma ýakyn zatlardan has gymmatly zadyň ýokdugyna 100% ynanýaryn, bu meniň watanym we hiç kimiňbuny menden almaga hukugy ýok”.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
