2020-nji ýyldan bäri merkezi Türkiýe bolup durýan türkmen protest hereketi çynlakaý krizisi başdan geçirýär. Takmynan iki ýyl ozal “Stambul oppozisiýaçylarynyň” hataryndaky ösüş hakykatdanam togtady. Gynansagam, soňky döwürde täsirli halkara aragatnaşyk gurup bilmediler, ýa-da işlerini Türkmenistanyň çägine geçirip bilmediler.
Hereket kiçi toparlara bölündi, olar raýatlaryň hukuklary ugrunda göreşmegiň we rejimi halkara derejesinde paş etmegiň ýerine, özara agressiw agzalalyga ünsi jemlediler. Türkmenistanyň ýörite hyzmatlarynyň emigrantlaryň arasynda bu hili agzalalygy gönüden-göni öjükdirýändigine ynanmaga esas bar. Bu krizis tendensiýalarynyň beýany, oktýabr aýynyň başynda Warşawada türkmen emigrantlarynyň şowsuz web sahypasy boldy. Käbir türkmen aktiwistleriniň bu çärede we ÝHHG-nyň adam ölçegleri ýygnagynyň umumy mejlislerinde eden çykyşlaryna seretseň, daşary ýurtly adam hukuklaryny goraýjylara şübheli hüjümler repressiw türkmen rejimini tankytlamakdan has möhümdir.
Protest hereketiniň krizisiniň ýene bir subutnamasy, Türkmenistan Halk Hereketi (THH) hereketiniň lideri Rozymyrat Gurbandurdyýewiň (Mugallym ady bilen tanalýan) toba eden çykyşy boldy. 2-nji dekabrda YouTube-da peýda bolan bu ýüzlenmesi, köp aktiwist üçin güneşli asmanda gök gürlän ýaly boldy.
Mundan öň, dört ýyl töweregi wagt bäri Mugallym özüni oppozisiýa THH-nyň lideri diýip yglan etdi we onlarça wepaly türkmeniň onuň töweregine üýşendigini aýtdy. Indi, öňki aýdanlarynyň tersine, THH-nyň syýasy gurama ýa-da oppozisiýa hereketi däldigini, ýöne hiç haçan lideri bolmadyk resmi däl topardygyny öňe sürýär. Mugallymyň özi, diňe "Youtube" kanalynda wideo montaž etmek bilen çäklenýän bu jemgyýetiň adaty gatnaşyjysydygy aýdylýar. Gatnaşmagyň maksady syýasy talaplar däl-de, jemgyýetçilikdi we hereketiň maksadyna ýetendigi aýdylýanlygy sebäpli (Mugallymyň pikiriçe, türkmenlere indi hiç hili kynçylyksyz pasport berilýär we olar erkinlige eýe boldular), geljekde THH-iň dowam etmegine manysy ýok.
2022-nji ýylyň 16-njy awgustynda oglunyň pasportyny uzaltmak isleýän Gurbandurdyýewiň, Tukmenistanyň prezidentine ýüz tutmak üçin Stambuldaky türkmen konsullygynyň öňünde ýygnanan bir topar türkmen bilen birleşendigini ýatladýarys. Bu çäre wagtynda şikaýatçylara hüjüm eden konsullyk işgärleri tarapyndan birnäçe gezek urlan Mygallym, türkmen diplomatik missiýasynyň işgärleri tarapyndan ýenjilendigini aç-açan aýtdy. Şeýle-de bolsa, beýleki ejir çekenlerden tapawutlylykda polisiýa arz etmedi. Şol gün şaýatlaryň ýadyna düşüşi ýaly, ol derrew wakadan yza çekildi. Emma gysga wagtyň içinde sosial ulgamlar arkaly hüjüme gatnaşan konsullygyň işgäri Merdan Mustakowy tankytlap başlady.
Indi Mugallym Türkmenistanyň Türkiýedäki ilçisine 2022-nji ýylyň 22-nji oktýabrynda ogly Şamiliň poçta arkaly uzaldylan pasport alandygy üçin çuňňur minnetdarlyk bildirýär. Mälim bolşy ýaly, konsullyk tarapyndan arza berijiniň Türkiýedäki öý salgysyna türkmen pasporty iberilen ýeke-täk ýagdaý. Şu ýylyň ýazynda Şamil täzelenen pasporty bilen deportasiýa merkezine düşdü, soň bolsa iýun aýynda konsullygyň işjeň gatnaşmagy bilen Türkmenistana deportasiýa edildi.
Bu wakalardan soň Mugallymyň aýaly awgust aýynda watanyna gaýdyp geldi. Bu maşgalany tanaýan adamlar onuň üçin aladalanýardylar, sebäbi ol ozal türkmen aktiwistleriniň dürli onlaýn forumlaryna gatnaşypdy. Şeýle-de bolsa, Aşgabat howa menzilinde galan ýolagçylar düýpli barlagdan geçirilýärkä, onuň üçin “ýaşyl koridor” gurnaldy.
Özünüň toba eden wideosunda Mugallym konsullyk işgärleri Amanowdan, Annaýewden we olaryň garyndaşlaryndan bagyşlanmagyny soraýar we bu adamlaryň kimdigini uzyn-uzyn sanap geçýär. Mugallym ýokarda agzalan konsullygyň işgäri Merdan Mustakowa aýratyn minnetdarlyk bildirýär (2022-nji ýylyň 16-njy awgustynda bolan waka wagtynda ony biabraý sözler bilen kemsidipdi we birnäçe gezek urupdy). Aýdylyşyna görä, Mustakow bilen onuň arasyndaky "düşünişmezlikleriň" hemmesi şahsy häsiýete eýe bolup, mundan başga-da olar uzak garyndaşlarmyşyn.
Mugallym ylham bilen, birnäçe wagtlap öýünde saklan türkmen aktiwistleriniň we “kezzaplaryň” Perhad Gendjiýewiň we Farhad Meýmankulyýewiň (Türkmenistana sürgün edilen blogçy) pidasy bolandygyny yglan etdi. Olar bu ýagdaýdan peýdalanyp, ony "garry akmagy" türkmen hökümetine garşy çykmaga ynandyran "haramlar".
Köpler Gurbandurdyýewiň hakykatdanam wideoda häkimiýetlere garşy gödek sözler ulanmagy bilen tanalýan Farhad Meýmanklyýewiň “Youtube” kanalynda birnäçe gezek gepländigini ýadyna salýarlar we özi-de ondan görelde aldy. Diňleýjileriň pikiriçe, gödek sözler aýtmak orta ýaşly türkmene gelşenokdy.
Toba eden wideo habarynyň soňunda Mugallym “Arkadag tarapyndan niýetlenen Serdaryň giň ýoluny” ýöremäge çagyrýar. Onuň sözlerine görä, halkyň 90 göterimi “Serdara şöhrat!” diýip gygyrsa, onda ol we maşgalasy, halk bilen bilelikde häzirki rejim üçin. Beýlekiler oňa goldaw bermeli, Mugallymyň özi bolsa adamlar bilen şol ýoldan ýöremeli.
Habarlara görä, öňki oppozisiýa lideri häzirki wagtda “Türkmenistan Halk Hereketi ” Youtube kanalyndaky iň gödek çykyşlaryny kem-kemden pozýar. Aktiwistler Mugallymyň soňky döwürlere çenli meýilnamalary bilen gyzyklanmagyny dowam etdirendigini, dürli toparlara we söhbetdeşliklere goşulandygyny, aktiwistleriň arasynda dawa-jenjel döredip, öz pozisiýasyny aç-açan beýan edendigini aýdýarlar. Birdenem şeýle ýiti öwrüm boldy.
Sebäpleri barada çaklama etmäyin. Okyjylar öz netijelerini çykarsynlar.
