Türkmenistanyň häkimiýetleri syýasy guramalara düýpli syn bermegi meýilleşdirýär, netijede ýurt häzirki ikisiniň ýerine bir wekilçilikli dolandyryş edarasynda galar.

Hiç kim bu özgertmäniň Türkmenistany demokratiýa alyp barmagyna garaşmaýar, iň bolmanda ýurdy dolandyrmagyň has açyk usulyny gazanmaga synanyşmaly. Bu özgertme möhüm dostluklu ähmiýete eýe, sebäbi garaşylýan esasy üýtgeşmeleriň biri merhum Prezident Saparmyrat Nyýazow tarapyndan döredilen dolandyryş ulgamynyň düýbüni ýok etmegi öz içine alýar.

Türkmen häkimiýetleriniň Konstitusiýa üýtgetmeler girizmegi teklip edýän toparlaryň we şahsyýetleriň köpdügine garamazdan, ýerli synçylar häzirki konstitusiýa özgertmesiniň giňden we aç-açan çekeleşiksiz resmi taýdan tassyklanmagyndan gorkýarlar.

Türkmenistanyň Mejlisi - Mejlis saýlanan agzalardan durýar we käbir kanun çykaryjylyk ygtyýarlyklaryna eýe. Şeýle-de bolsa, onuň üstünde Halk Maslahaty (Halk Geňeşi) bar, wezipesi kanun çykaryjy we konstitusiýa meselelerini tassyklamak, üstesine-de Mejlisleri dargatmaga güýji bar.

Bu amorf (şekilsiz) organ Saparmyrat Nyýazowyň döwründe esasy organ bolupdy. Ýylda iki gezek olaryň agzalary, toplam 2500 adam, prezidentiň gazananlaryny makullamak we teklip eden ugurlaryny tassyklamak üçin Türkmenistanyň paýtagty Aşgabatda duşuşdy. Aýry-aýry hökümet edaralary däl-de, birleşme bolandygy sebäpli, bu gurama rugsat berilse-de kanunlar düzüp ýa-da syýasaty işläp düzüp bilmedi.

Nyýazowyň mirasdüşeri Gurbanguly Berdimuhammedow, parlamentiň ýokarsynda ýerleşýän bir organyň bolmagyny zerur däl hasaplaýar. Ol muny 22-nji maýda ýurduň esasy kanunyna üýtgetmeler girizilmegi teklip edilýän Konstitusiýa toparynyň mejlisinde aýtdy.

Halk Maslahaty "mundan beýläk zerur däl" -diýip, prezident "kyn we çylşyrymly gurluşynyň" kanunlaryň netijeli ösmegine amatly däldigini aýtdy.

"Medeniýetli döwletlerde, adatça, parlament görnüşinde diňe bir kanun çykaryjy organy bar".

Berdimuhammedow, Halk Maslahatyny maslahat beriji statusy bolan ýaşulular geňeşine öwürmegi teklip etdi.

Häkimiýetleriň köpüsi Mejlise geçer we has köp oturgyç we has köp gözegçilik we kanunçylyk ygtyýarlyklary, şol sanda teoriýa boýunça - prezident hökmünde goldaýan halkara şertnamalaryna weto (gadaganlyk) goýmak güýji bilen giňeldilmelidigini aýdýar.

Bu gaty çalt proses - Konstitusiýa topary bir aý öň döredildi; iýul aýyna çenli Mejlisiň üsti bilen özgertmeleri geçirmek we sentýabr aýyna çenli Halk Maslahaty tarapyndan tassyklamak meýilleşdirilýär. Türkmen syýasatynyň garaşly tebigatyny göz öňünde tutup, Halk Maslahaty öz ölüm kepilnamasyna ýuwaşlyk bilen gol çeker.

Prezidentiň çykyşyndan soň, Konstitusiýa toparynyň mejlisinde beýleki çykyş edenler prezidentiň beren tekliplerini jikme-jik ara alyp maslahatlaşdylar.

Bu özgertme, beýleki syýasatlar ýaly, ýokardan alnyp barylsa-da, Mejlis tarapyndan alnan hatlar görnüşinde köpçülikleýin goldawy görkezip, oňa kanunylyk bermäge synanyşdy.

Mejlisiň başlygy Akja Nurberdiýewa kärhanalaryň, edaralaryň we aýry-aýry raýatlaryň kollektiwlerinden “ýüzlerçe teklip alandygyny” aýtdy.

Ol bu teklipleriň biriniň prezidentiň möhletini bäş ýyldan ýedi ýyla çenli uzaltmakdygyny aýtdy. Duşuşykda ara alnyp maslahatlaşylan beýleki meseleler ýaly - Halk Maslahatynyň peselmegi we parlamentde we ýerli saýlanan guramalarda bolup geçen üýtgeşmeler ýaly, bu meselede hem garşy çykmajak ýaly.

NBCA teswirçileri hakykatda bu özgertmäniň diňe giň we açyk çekeleşiksiz halk tarapyndan resmi taýdan tassyklanandygyny we Berdimuhammedowyň çykyşyna çenli munuň nämä sebäp boljakdygyny az adam bilýändigini aýdýarlar.

Ýurduň günbataryndaky Balkan sebitindäki bir synçy ähli üýtgeşmeleriň ýapyk gapylaryň aňyrsynda halkyň razylygyny almazdan karar berlendigini aýtdy.

"Konstitusiýada aýry-aýry üýtgetmeler ara alnyp maslahatlaşylmaýar we metbugatda, telewideniýede ýa-da ýerli jemgyýetçilik ýygnaklarynda bu prosesi has demokratik etmek üçin teklip ýok" -diýdi.

Ýerli žurnalist karar kabul etmegi halkdan uzaklaşdyrmak däbiniň adamlary bölüp, daşlaşdyrandygyny aýtdy.

“Döwlete degişli bolmadyk jemgyýetçilik guramalarynyň we garaşsyz habar beriş serişdeleriniň deňagramlylygy bolmazdan, bar bolan şekilsiz piramida ýurduň adaty raýatlaryna agram salýar we pikirlerini we tekliplerini aç-açan yglan etmek üçin utanjaň synanyşygy öňden alypdy” – diýip ol aýtdy.

NBCA