Türkmen Helsinki gaznasynyň 30-31-nji ýanwarda Bişkekde geçirilen "Merkezi Aziýadaky adam hukuklary borçnamalary: üstünlikler we kynçylyklar" sebitleýin konferensiýasynda hasabaty.

Bilýärsiňiz, 2002-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky wakalardan soň, adam hukuklary guramalary şu we beýleki hadysalarda tussag edilenlere gynamalaryň ulanylandygy barada köp sanly we ygtybarly maglumatlar alyp başlady.

THF türkmen häkimiýetleri tarapyndan tussag edilenler üçin sowalnama taýýarlady. Oňa yzygiderli Türkmenistanyň raýatlaryndan we daşary ýurtlulardan jogap alýarys. Käbir tussag edilenleriň garyndaşlary, tussag edilen we amnistiýa edilenler kameralarda tussaglaryň gynalýandygyny tassyklaýarlar. Biziň hasaplaýan gynamalarymyzyň iň çylşyrymly görnüşlerinden biri, tussaglary görmek üçin garyndaşlaryny çagyryp, türkmen polisiýasy maşgala agzalaryna kakasynyň, doganynyň ýa-da garyndaşynyň ýenjilmegini synlamaga mejbur edýär. Azatlyga çykarylanlaryň käbiri ýakynlarynyň goňşy kameralarda nähili gynalýandygyny eşidendiklerini tassyklaýarlar. Bu, şaýatlardan subutnama almagyň düýbünden adamkärçiliksiz we bikanun usuly.

Halkara jemgyýetçiliginiň häzirki ýagdaýy aç-açan düşündirmek, tussaglaryň ölendigi baradaky faktlary tassyklamak ýa-da inkär etmek baradaky ähli talaplaryna Nyýazow ýurtda raýatlaryň hukuklarynyň bozulmaýandygyny gödek we ikiýüzli yglan edýär. Türkmen Helsinki gaznasy ýokardaky gynamalar baradaky aýyplamalaryň hemmesiniň dogrudygyna we bu jenaýatlara döwletiň degişlidigine ynanýar.

Gynansagam, azatlykdan mahrum edilen ýerlerde adam hukuklarynyň gödek bozulýandygy baradaky habarlar durmaýar we aladalandyrýar: ýurduň ýörite hyzmatlary türkmen raýatlaryny endik we psihotropiki neşe serişdeleri bilen sorag etmeklerini dowam etdirýär. Şeýle hem tussaglaryň iň ýakyn garyndaşlarynyň tussaglaryň fiziki ýagdaýy barada aýan edilmezlik şertnamasyna gol çekmäge mejbur bolýandyklary mälim boldy. Garyndaşlaryny gorkuzmak diňe häkimiýetleriň türmelerdäki adamlaryň ýagdaýy barada hakyky maglumatlaryň çap edilmeginden gorkýandygyny aňladyp biler.

Türkmenistanda gynamalar näme häsiýet berýär?

1. Sorag edilýänler we tussaglar ýenjilýär we maýyp bolýar (mysal üçin, Nazar Baýhanow, Amanmuhamet we Oraz Yklymowlar), ikisiniňem psihikasyna basyş etmek üçin garyndaşlary çagyrylýar (mysal üçin, Batyr Berdiýewiň aýal dogany, Rasul Yklymow, we ş.m.) kellesine gaz maskasy geýdirilýär we howa akymynyň öňüni alýar (mysal üçin Gulgeldi Annanyýazow). Soňra tussagyň kellesine plastik halta salýarlar (mysal üçin, Sapar Hajyýew we başgalar). Mundan başga-da, ýörite hyzmatlar toplumyna eliňi asmak, gollary bükmek, böwreklere we kellä taýak bilen urmak degişlidir. Has çylşyrymly gynamalar, toguň derňelýän adamyň goltuklaryna we jyns agzalaryna baglanyşygydyr (mysal üçin Yklymow Yklym we başgalar). Emma häzirki ýagdaý bilen bilen deňeşdirilende, bularyň hemmesi iň bigünä ýagdaýlar;

2. Häzirki sorag edilýänlere fiziki taýdan ýenjilmekden başga-da, günälerini boýun almaklary üçin neşe maddalaryny sanjym edip başladylar. Sanjymlaryň ulanylmagy netijesinde sorag edilenlerden alnan özüni günäkärlemek praktikasy meşhur boldy (mysal üçin, “Noýabr wakalary” üçin günäkärlenýänleriň hemmesi diýen ýaly);

3. Psihotrop serişdeleri derňew astyndaky adama basyş etmek üçin yzygiderli ulanylýar (mysal üçin, 2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda bolup geçen wakalar üçin günäkärlenenler we ş.m.);

4. Dissidentleriň garyndaşlaryny telewideniýede we metbugatda öz ýakynlaryndan ýüz öwürmek (mysal üçin, Hudaýberdi Orazowanyň aýal dogany, Yklymowyň, Hanamowyň we ş.m.) gürlemäge mejbur etmek. Mundan başga-da, bu maksada ýetmek üçin häkimiýetler garyndaşlaryna we çagalaryna abanýan haýbatlary, şantajlary we yzarlamalary ýigrenmeýärler;

5. Diňe geçen bir ýylda türkmen türmelerinde ölenler barada elhenç habarlar gelip gowuşdy. Mysal üçin, Kakaýew Haýyt we Nyýazow Gurbanmyrat türmedäki iň agyr şertlerden öldi. Parahat Yklymow 2002-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky wakalardan soň tussag edilen garyndaşy Amanuhhammed Yklymowyň we dogany Olga Prokofiýewanyň şehit bolandygyny tassyklaýar.

Türkmen tussaglaryny tussag etmegiň şertleriniň elhençdigini aýtmakdan ýadamarys. Ýakynda öňki hasabatlarymyzy ýene bir gezek tassyklaýan maglumat aldyk. Türkmenleriň türme tussaghanalarynda ölüm derejesi diňe bir keseller we ideg edilmezligi bilen çäklenmän, eýsem fiziki taýdan hem täsir edýär. Içeri işler ministrliginiň ygtybarly çeşmesine görä, Türkmenistan Içeri işler ministrliginiň Düzediş we jeza bölüminiň başlygy Haýtmyradow Rahman, OMON brigadasy bilen bilelikde tussag ýerlerine reýde gidýär we ýolbaşçylar tarapyndan görkezilen tussaglar ýenjilýär. Mundan başga-da, tussagyň ýaşaýyş üçin möhüm organlaryny ýençýärler. Şeýle reýdlerden soň tussaglaryň köpüsi türmelerde agyr maýyp bolup galýar we ölüm ýygy-ýygydan bolýar. Içeri işler ministrliginiň reýdlerinden soň ölümiň hakyky sebäbini anyklamak mümkin däl, ýerli dini däp-dessurlara görä jesetleriň açylmagy geçirilmeýär. Görnüşinden, bu türkmen türmelerinde ölüm derejesiniň ýokary bolmagynyň sebäplerinden biridir. Ýeri gelende aýtsak, bu maglumatlary öňki tussaglar, indi oppozisiýa hereketleriniň agzalary öz söhbetdeşliklerinde we habarlarynda tassyklaýar. Mundan başga-da, bu wezipede 7 ýyldan gowrak wagt bäri işleýän ýokarda agzalan bölüm müdiriniň hereketleri gözegçilik astynda saklanmansoň, islendik tussagy ýok etmek, degişli sylag almak üçin şahsy adamlaryň buýruklaryny kabul edýär we ýerine ýetirýär.

Türkmen türmelerinde ölüm derejesiniň ýokarydygy baradaky maglumatlary ýakynda amnistiýa edilen R.H tassyklaýar. Türmelerde ölüm derejesiniň nähilidigini soranlarynda, ol: "Ýerli lukmanlaryň pikiriçe, tomusda her gün ortaça 1-2 adam". Şol maglumatlary Türkmenistanyň türme tussaghanalarynyň biriniň lukman işgäri hem tassyklady.

Içeri işler ministrliginiň bir çeşmesi hem şeýle diýdi: “Aşgabatdan bir komissiýa gelende, Daşoguz aýallar koloniýasynyň başlygy Avezmetow B. häkimiýetleriň göwnünden turmak üçin iň özüne çekiji gyzlary (Daşoguz türmesinden aýal tussaglary aňladýar) gurnaýar. " Diňe şeýle hyzmat üçin tussag edilen aýallara tussag edilen ýerlerde iş, has az kabul edilip bilinýän kamera, iýmit we ş.m. üpjün edilip bilner. Mundan başga-da, dekabr aýynyň ahyrynda türkmen aýal-gyzlaryny sterilizasiýa etmek barada habar geldi. Bu, aç-açan diskriminasiýa we türkmen aýal-gyzlarynyň hukuklarynyň gödek bozulmagy!

Amnistiýa barada aýdylanda bolsa, noýabr aýyndaky amnistiýa esasan ownuk jenaýatçylar we kanun bozanlar bilen çäklendi. Rejime garşy çykýanlar, dissidentler we häkimiýetleriň rejime biwepalyk edýänleri hasaplaýanlaryň möhletinden öň boşadylmak mümkinçiligi ýok.

Türkmenistanyň Içeri işler ministrliginiň ygtybarly çeşmesinden alnan maglumatlara görä, “Gadyr Gije” gününe çenli amnistiýa edilenleriň hemmesini boşatmagy wada beren Nyýazowyň çykyşyna garamazdan, köpüsi soň boşadyldy. Amnistiýa kandidatlarynyň ýenjilmegi amnistiýanyň boşadylmagynyň gijä galmagyna sebäp boldy. Amnistiýa edilenler öýlerine boşadylmazyndan ozal tussaghanalarda özlerine näme bolandygyny hiç kime aýtmazlygy talap edip, türmede gaty ýenjildi. Urulmagyň maksady amnistiýa astynda boşadylanlaryň tussag edilen ýerlerde görenleri hakda agzyny açmazlygyny üpjün etmek. Aýratynam bellemeli zat, häzirki wagtda polisiýa kanuna boýun egýän raýatlary we tussaglary ýenjip, ikisine-de jenaýat kodeksiniň şu aşakdaky düzgünlerini ulanjakdyklary bilen haýbat atyp başlady: hasabat bermedikligi, "Watan dönügi", dönüklik, we ş.m. kodeksler uzak möhletli tussaglykda saklanýar we amnistiýa ulanylmaýar.

Ýörite edaralaryň işgärleri tarapyndan tussaglara adamkärçiliksiz çemeleşilmegi netijesinde amnistiýa edilen adamlar psihikasy bozulyp, saglygyna zyýan ýetirýän ýagdaýlar bolýar.

Maglumatlarymyza görä, türmeden boşadylmazdan ozal azyndan alty tussag ýenjilipdir we ÝHHG we beýleki ilçihanalar bilen habarlaşmazlyk bilen haýbat atylypdyr. Içeri işler ministrliginiň çeşmesi türkmenleriň ýörite hyzmatlarynyň ÝHHG-nyň gapysyna gözegçilik edýändigini we oňa girýänleriň hemmesiniň hasaba alnandygyny duýdurdy.

Şeýlelik bilen, Türkmenistanda tussag astyna alynanlar, derňew astyndakylar we tussaglar diňe bir ýenjilmän, eýsem çylşyrymly görnüşde gynalýarlar. Bu, türkmen hökümetiniň garaşsyz synçylara we Halkara Gyzyl Haç guramasynyň wekillerine uzak wagtlap türkmen türmelerine girmegine rugsat bermeýän ýeke-täk sebäpdir. Diňe türmelerde däl, eýsem ýurtda-da.

THF adam hukuklary guramalaryny, ÝHHG we öňdebaryjy döwletleriň hökümetlerini Türkmenistan hökümetinden talap etmäge çagyrýar:

raýatlaryň hukuk goraýjy edaralar tarapyndan sütemden goralmagyny üpjün etmek;

· Türkmen raýatlaryna azatlykda we tussaglykda öz hukuklarynyň berjaý edilmegini kepillendirmek;

· Tutulanlara we tussaglara ýenjilmek, gynamak we adamkärçiliksiz çemeleşmegi bes etmek;

· Ýurduň türmelerinde ölüm faktlaryny aç-açan tassyklamak ýa-da inkär etmek;

· Hukuk goraýjy edaralaryň ähli işgärlerini kanuny we raýatlaryň hukuklaryny bozmak üçin jogapkärçilige çekmek;

· Hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri tarapyndan hökümete ýüklenen kanunlaryň bozulmagy üçin jogapkärçilik.

Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.