Türkmenistanda senzura resmi taýdan girizildi. Öň ýokdugy üçin däl, ol bardy! Saparmyrat Nyýazowyň hökümdarlygynyň ahyryna çenli döwlet neşirýatlarynyň (Türkmenistanda beýlekiler ýok) diňe eserlerini, özi we garyndaşlary hakda we tebigat hakda kitaplary neşir edýän derejä ýetdi. Ähli beýleki ýazyjylar we gahrymanlar neşir edilenleriň hataryna goşulmaga mynasyp däl hasaplandy. Bu, medeniýetiň ähli ugurlaryndaky eserlere degişlidir. Nyýazowyň döwründe türkmen kinosy gurady we öldi. Döwre laýyk filmi sahnalaşdyrmak üçin zehinli ssenarist ýa-da režissýor ýokdy. Teatrlar milli eposlara we ... Nyýazowyň “Ruhnama” kitabyna esaslanyp spektakl goýdy.
Gurbanguly Berdimuhammedow meseläni düýpgöter çözdi. Kararyň düýp manysyny bu ýerde resmi web sahypasynda berlen prezidentiň karary bilen beýan etmegiň manysy ýok: “Döredilen film ssenarileriniň, pýesalarynyň, romanlarynyň, hekaýalarynyň has çeper derejesini we mazmunynyň çuňlugyny üpjün etmek üçin, “Täze Galkynyş” eýýamynyň giň gerimli özgerişlerini, şeýle hem jemgyýetçilik we adam gatnaşyklaryny, milli däp-dessurlary, adam keşplerini we ykballaryny şöhlelendirmek üçin döredilen esasy goşgular üçin, Türkmenistanyň prezidenti, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanan bu eserleriň çeperçilik derejesini kesgitlemek üçin döwlet toparynyň düzülmegi barada karara gol çekdi. Geňeş degişli döredijilik eserleriniň çeperçilik derejesine baha bermäge we neşir edilmegine, sahna önümçiligine we surata düşürilmegine rugsat bermäge haklydyr. "
Kararyň düýp manysy, prezidentiň Nyýazow ýaly türkmen ýazyjylarynyň eserleriniň çeperçilik aýratynlyklaryna baha bermek üçin doly jogapkärçiligi öz üstüne almazlygy, ýöne tutuş bir komissiýa döredendigi bilen baglanyşykly. Onuň has obýektiw boljakdygyny aýdýarlar. Plýuralizm hem. Näme üçin demokratiýa däl?
Emma täze döredilen demokrata döredijilik azatlygyndaky islendik çäklendirmäniň köpden bäri senzura diýlip atlandyrylýandygy ýetip bilmez. Bu, türkmen häkimiýetleriniň özgermeçi geýim geýmek baradaky ähli manysyz synanyşyklary barada birmeňzeş karar. Halkara we adam hukuklary guramalarynyň, şeýle hem demokratik hökümetleriň bu barada näme diýjekdigini ýakyn wagtda öwreneris.
Ýöne esasanam bir esasy meseläni bellemelidiris. Türkmenistanyň täze konstitusiýasynyň kabul edilmeginden bary-ýogy bir aý geçdi. Prezident muny ilkinji bolup bozdy, sebäbi 39-njy maddada: "Türkmenistanyň raýatlarynyň çeper, ylmy we tehniki döredijilik azatlygyna hukugy bar" diýilýär. Azatlyga, jenap Prezident! Täze döredilen komissiýa Türkmenistanyň raýatlaryny bu azatlykdan mahrum edýär. Bu topara bellenen wezipeli adamlar, hatda medeniýetdenem bolsa, türkmen halkynyň “Beýik Galkynyş” täze ideologiýasynyň Mejbur düşeginde islendik döredijilik işini ýerleşdirip başlarlar. Geňeşe diňe bir döredijilik eserleriniň “çeperçilik derejesine” baha bermek bilen çäklenmän, eýsem ýerine ýetirilmegine rugsat bermek hukugy hem berilýär. Türkmenistandaky ähli neşirýat, teatr we kinostudiýa döwlet eýeçiliginde. Komissiýanyň eseriň çeperçilik gymmatyna bolan hukugyny inkär etmegi, hakykatda onuň ýoklugyny aňladýar.
Türkmenistanyň şertleri üçin bu diňe bir konstitusiýanyň bozulmagy, adam hukuklarynyň bozulmagy däl, köpler üçin işe we döredijilige hakyky gadaganlyk bolar.
Ýeri gelende aýtsak, “galkynyş” hakda. Sorag düýbünden düşnüksiz bolup galýar: Türkmenistanyň taryhynda haýsy pese gaçmakdan soň bu “galkynyş” zerur? Nyýazowyň hökümdarlygyndan soň? SSSR-den soňmy ýa-da rus kolonizasiýasyndan soň? Emma döredilen komissiýa tarapyndan hödürlenýän senzura, Glawlitiň SSSR döwründen bäri dowam edýän işidir. Şol wagta çenli hiç hili senzura ýokdy. Türkmen medeniýeti köp asyrlaryň dowamynda bu medeniýetiň işi boýunça komissiýa bolmazdan ösdi. Belki esaslara dolanmalydyrys? We Konstitusiýany bozmaly däldiris ...
Myrat Aýtakow (Aşgabat)
Çeşme: Oazis.
Сa-oasis
