Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasyna gelýän maglumatlara görä, 2002-nji ýylyň 25-nji noýabryndan soňra Türkmenistanda diňe bir Nyýazowa garşy synanyşykda günäkärlenýänler tussag edilmän, eýsem tötänleýin, bigünä raýatlar hem tussag edildi. Aşakda Türkmenistanyň amnistiýa edilen raýatynyň habaryny hödürleýäris, oňy R.H diýip atlandyrarys.

Bu habary seljerip, özümizi beýlekiler bilen deňeşdirsek, türkmenleriň hukuk goraýjy guramalary üçin düýbünden düşnüksiz bir surat ýüze çykýar. Mysal üçin, 2002-nji ýylyň ahyrynda we 2003-nji ýylyň başynda prokuraturanyň sülçüleri gyssagly boldular: gönüden-göni güman edilýänleri we häkimiýetlerde bellige alnan ynamsyz we bigünä adamlar hökmünde tussag etdiler. "Derňewçiler meýilnama bermäge synanyşýardylar" diýen düşünje bar - adamlar näçe köp bolsa, şonça-da gowy. Ýagny, özleiniň hünärsizligini bilip, adam sanlary bilen iş görkezmek kararyna geldiler. Elbetde, iň bolmanda şu ýol bilen Nyýazowyň göwnünden turmak islediler.

Bu ýol bilen tussag edilenleriň käbiri suddan öň para berip sypmaga mejbur boldy. Hukuk goraýjy işgärleriniň ähli derejelerinde parahorluk faktlary tassyklandy. Ýurtda adalatyň barlygy baradaky ikiýüzli ritorikalara henizem sadalyk bilen ynanýanlar erkinligi bilen hasaplaşdylar. Dogry, olaryň ep-esli böleginiň ýerli gazetler tarapyndan höwes bilen neşir edilen esasy sanawa girizilmändigi barada maglumatlar bar. Diňe gorkuzmak üçin (we hakykatda talamak maksady bilen) olary gysga wagtlap türmä saldylar, soň adamlardan ellerinden gelenini alyp, talap, belli bir wagtdan soň boşatdylar.

Tutulanlaryň bu tolkunynyň arasynda ozal başgaça pikirlenmek üçin çekilenler bar. Şeýlelik bilen, sülçüler üçüsine aşakdaky teklip bilen ýüz tutdular: “2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda bolup geçen wakalara göz aýladyk, munuň bilen hiç hili baglanyşygyň ýok. Ýöne, öň Türkmenistanda rejime garşy gödek garaýyş üçin getirilendigiňiz sebäpli, sizi goýberip bilmeris. Diňe 2 ýyl azatlykdan mahrum edilersiňiz. Munuň üçin, sizde birnäçe gram neşe tapanymyz bilen ylalalaşalyň. Ýogsam, 5 ýyl ýa-da ondanam köp wagt tussaglyk bilen ýüzbe-ýüz bolarsyňyz ".

Derňew edaralarynyň we türmeleriň işgärleri tarapyndan haýbat atylmak, şantaj etmek, Türkmenistanyň raýatlaryny we olaryň garyndaşlaryny kemsitmek faktlary tassyklandy. Mundan başga-da, derňew döwründe özüni günäkärlemek zor bilen ulanylýar. Diňe özlerine düşen betbagtçylykdan ozal güýçli we erkli adamlar hökmünde tanalýan bigünä adamlary haýsy usullar bilen döwýändiklerini çaklamaly.

THF häzirki wagtda Türkmenistanyň raýatlarynyň goramak hukugyndan mahrum edilendigini aýdýar. Bu barada bize Aşgabatdan, Marydan, öňki Krasnowodsk we Çärjewiň raýatlary habar berýär. Ravatlar bu maglumatlary daşary ýurtlarda ýaşaýan garyndaşlaryna we tanyşlaryna berýärler. Gowy ýagdaýda, aklowjylar diňe resmi taýdan tomaşa etmek üçin gatnaşýarlar. Aklowjy üpjün edilse-de, ak ýürekli adam bolsa, ol, diňe goramagyň peýdasyzdygyny duýdurar. Iň soňky habarda: "Aklowjymyz maňa ýuwaşlyk bilen pyşyrdady - men size kömek edip bilmerin, kazyýet işiňiz gyssagly we ýokarda berk gözegçilik astynda"

Umuman aýdanyňda, türkmenleriň adatdan daşary adam hukuklary ýagdaýy, Türkmenistanyň halkara adam hukuklary borçlaryny äsgermezlik etmekde ýurduň öňden gelýän tejribesinden gelip çykýar. Ýeke-täk çykalga bar - ýurduň hukuk ulgamynyň ähli derejelerinde aç-açanlyk. Gynansagam, häzirki rejimde bu mümkin däl.

Türkmen Helsinki gaznasy 2004-nji ýylyň 16-njy ýanwary

Türkmen Helsinki gaznasyna Türkmenistanyň raýaty R.H jogaplaýar (maglumatlary üýtgedilen) *

1. Siziň pikiriňizçe, tussag etmek we kazyýet işi yzarlamak nä derejede maksatlydy?

"2002-nji ýylyň 25-nji noýabry" wakalary sebäpli bikanun tussag edildim; başlyklary razy etmek üçin maňa töhmet atdylar, bigünädigime garamazdan meni 5 ýyl azatlykdan mahrum etdiler. Hudaýa şükür, men we meniň ýaly adamlar 60 adamyň esasy sanawyna goşulmady, ýöne olar aýratyn synag geçirdiler. Hakyky adymy aýdyp bilemok, bu habary dostumyň üsti bilen iberýärin.

2. Derňew wagtynda we tussaglykda gödeklik, urmak, gynamak?

Zalym we gödek çemeleşildi

3. Psihotropiki dermanlary ulanmak?

Prokuraturanyň sülçüleri meni kemsitdiler we maşgalamy öldüreris diýip haýbat atdylar.

4. Para almak, häkimiýetler tarapyndan şantaj etmek?

25-nji noýabrda bolup geçen wakalar bilen baglanyşykly köp tussagdan para alyndy; şol bir aýyplama bilen tussag edilenlerden para almaga gorkýardylar. Şantaj etabyň başyndan ahyryna çenli bar.

5. Aklowjynyň kabul edilmegi?

Aklowjymyz ýuwaşlyk bilen maňa pyşyrdady: "Size kömek edip bilmerin, kazyýet işiňiz gyssagly we ýokarda berk gözegçilik astynda".

6. Duşuşyklar (şertler, yzygiderlilik, dowamlylyk)?

Türme işgärlerine para beren garyndaşlarym meniň bilen iki gezek duşuşmagy başardylar.

7. Egin-eşikleri, dermanlary, iýmitleri geçirmek synanyşygy?

Diňe eşikler. Iýmitden, krakerden, köke we çaýdan galanlary garawullaryň özleri aldylar.

8. Garyndaşlar bilen telefon arkaly söhbetdeşlik mümkinçiligi?

Ýok

9. Kazyýet işiňizi beýan ediň, baha beriň?

Öňünden taýýarlanan oýun (senariýa). Direktor-prokuror Atajanowa

10. Tussaghana (ýörite edaranyň takyk ady)?

Men jogap berip bilemok, sebäbi MNB işgärleri meniň kimdigimi bilip bilerler.

11. Tussaghada näçe adam bar (kadalara görä), (aslynda)?

12. Kamera meýdany 6 x 4

13. Kamerada näçe adam bar (kadalara görä), (aslynda)?

8 kada laýyklykda, aslynda: 28-den 36-a çenli

14. Tutulmagyň şertleri (hammam, ýatak, düşek bilen üpjün etmek)?

Otagyň içindäki hammam; güneşli otaglar -8; düşek ýorgan bilen üpjün edilmeýär

15. Arassaçylyk, hammam?

Örän hapa; hammam: 2-3 aýda 1 gezek. Suw buz ýaly sowuk, şonuň üçin ýuwunmaýarlar.

16. Lukmançylyk işgärleri tarapyndan gözegçilik?

Diňe tölegli esasda

17. Derman serişdeleri?

Ýok

18. Näçe näsag, ýokanç keselli?

Hemmesi

19. Iň ýaýran keseller?

Sarylyk, inçekesel, böwrek keseli, dümew

20. Agyr (ýokanç keselli) hassalar sagdyn tussaglar bilen bilelikde saklanýarmy?

Elbetde

21. Nahar: günde näçe gezek (adam başyna näçe gram)?

Günde iki gezek; Adam başyna 1 käse çorba

22. Suw: günde näçe gezek (adam başyna näçe gram)?

Günde 1 plastik çüýşe kran suwy; adam başyna 100-150 gram

23. Pyýada ýöremek: (hepdede näçe gezek) (wagtyň dowamlylygy)?

Ofiseriň islegi boýunça; Hepdede 2 gezek, 10 minut

24. Ölüm?

Ýerli lukmanlaryň aýtmagyna görä tomus aýlarynda her gün ortaça 1-2 adam.

(THF tarapyndan terjime edildi) * Sahypanyň türkmen wersiýasyndaky asyl jogaplar.