2005-nji ýylyň sentýabr aýynyň ahyrynda häzirki wagtda Waşingtonda ýaşaýan garaşsyz türkmen jurnalisti Saparmyrat Öwezberdiýew biziň bilen habarlaşdy. Aşgabatdaky garyndaşlary türkmenleriň ýörite hyzmatlarynyň hemişe gözegçiliginde. Aragatnaşyk ministri Resul Hojagurbanowyň buýrugy bilen (kabul ediş telefony 35 66 65) 2004-nji ýylyň 17-nji noýabryndan bäri aýaly Oguldurdynyň öýündäki telefonlar öçürildi.
Bu, Waşingtonda adamsyna telefon edeninden soň boldy. Öwezberdiýew: “Düzgüne görä, telefon jaňlary üçin töleg her aýyň ahyrynda tölenmeli. Ýerli telefon operatory noýabr aýynyň başynda aýalymyň eden halkara jaňynyň derrew tölenmegini isledi we töleg şol wagt tölendi". Muňa garamazdan, telefonlar henizem birikdirilenok. Öwezberdiýew: "Bu waka Aragatnaşyk ministriniň telefonlarymyzy öçürmek üçin başga bir sebäp tapmandygyny tassyklaýar" -diýdi.
S.Owezberdiýewiň maşgalasy indi birnäçe ýyl bäri şuňa meňzeş ýanamalara sezewar edilýär. 1-nji iýunda ABŞ-nyň Türkmenistandaky ilçihanasy Türkmenistanyň Daşary işler ministrligine diplomatik hat iberip, ýagdaýy çözmekde kömek sorady. Şu wagta çenli diplomatik habara hiç hili jogap gelip gowuşmady. Ilçihananyň işgärleri ýagdaýa gözegçilik etmegini dowam etdirýärler.
Öwezberdiýewden başga-da beýleki raýatlar dürli ýanamalara sezewar edilýär. Synçymyz dissidentleriň biriniň ejesi bilen gürleşdi. Ine, onuň aýdan zady: “Näme üçindir biziň ýurdumyzda dissidentleriň garyndaşlary “dönuk” duşmanlar hasaplanýar - yzarlanýar we gorkuzylýar. Iň agyr ýagdaýlarda, daşarky dünýäden daşlaşmak üçin dürli sebäpler tapýarlar, meselem: telefonlaryň esassyz kesilmegi, işden kowulmagy, ýurtdan çykmagy gadagan etmek, uly baýramlardan öň ýa-da arasalamagyň indiki döwründe polisiýa yzygiderli çagyrmak.
Öňki premýer-ministriň orunbasary Ý. Gurbanmradowyň, Prezidentiň baş sekretary R.Saparowyň, "Türkmennebit" döwlet konserniniň başlygy S.Weliýewiň, "Türkmennebitgaz" söwda korporasiýasynyň başlygy I. Çaryýewiň we beýleki ýokary wezipeli adamlaryň jenaýat işlerine garalanda, müňden gowrak adam häkimiýetlere çagyryş, sorag etmek, gorkuzmak, haýbat atmak we kemsitmek bilen ýüzbe-ýüz boldular. THF arassalaýyş kampaniýasy wagtynda kime ilki bilen dürli yzarlamalara sezewar edilendigini kesgitledi. Ilki bilen masgara edilen wezipeli adamyň garyndaşlary we kärdeşleri. Ikinjiden, polisiýanyň hemişelik gözegçiligi astynda ozal bagyşlanan adamlar. Üçünjiden, rejim üçin howply adamlar - dissidentleriň, adam hukuklaryny goraýjylaryň garyndaşlary.
Dissidentiň garyndaşy A. “Indiki arassalama başlan badyna ýörite hyzmatlar maňa yzygiderli jaň edýärler. Bu gezek 40 töweregi adamymyz bardy, adamlar hatda polda-da oturdylar, köçede durdular. Ajy tejribe bilen öwredilen käbirleri, aýallary we çagalary bilen geldi. Bizi 23.30-a çenli sakladylar. Polisiýa rehimsiz. Ol ýerde otyrkam bir owadan türkmen aýal getirdiler. Näme üçindir gapy gulplandy. 40 minutdan soň, eşiklerini düzedip, gözlerini gizläp, gözýaş döküp çykdy. Onuň yzyndan egin-eşigini düzedip bir derňewçi çykdy. Adamlar hiç zada düşünmedik bolup, ýüz öwrüp durdular.”
Dissident H aýdýar: “Iýul aýynda Milli howpsuzlyk ministrliginiň iki işgäri garyndaşlarymyň ýanyna geldi. Pasportlarynyň häkimiýetler tarapyndan uzak wagtlap konfiskasiýa edilendigine garamazdan, MNB işgärleri olardan resminama talap etdiler. Resminamalaryň häkimiýetler tarapyndan konfiskasiýa edilendigini ýene bir gezek düşündirmeli boldum. Işgärler Milli Howpsuzlyk Ministrligine barmak buýrugy bilen ähli ulular üçin çagyryş hety berdiler. Bellenen wagtda garyndaşlarym görkezilen edara baryp, soraglara jogap berdiler. Gitmezlik barada ýazmaça dil haty berdiler. Üç günden soň, prokuraturadan başga bir jaň geldi. Adamlaryň Milli Howpsuzlyk Ministrligine eýýäm bolandyklary baradaky düşündirişlere garamazdan, olara: "Her niçigem bolsa geliň!"diýdiler. Prokuraturada hemme zat gaýtalandy, gitmezlik barada ýazmaça dil haty aldylar. Ýakynda, ýedinji gezek garyndaşlarymyza gitmezlik tabşyryldy. Pasportlary ellerinden alnan bolsa, nädip bir ýere gidip bilerler? "
Başga bir şaýat ilki prokuratura, soň bolsa etrap polisiýasyna sorag etmek üçin gitmäge mejbur boldy. Ol eýýäm prokuratura baryp görendigine ünsi çekende, polisiýa: "Emma biz hasaba almadyk, şonuň üçin gelmek hökman" diýip jogap berdi.
Ýene bir habar ýetip gelýän günä geçiş bilen baglanyşykly. Sorag alnan iki şaýat sülçiniň: "Bize buýruk bar: güýz günäsiniň geçilmeginden soň her sülçi 15 adamy tussag etmeli" -diýdi.
Bagyşlananlaryň biriniň kakasy: “Oglum birnäçe ýyl ozal toslanyp tapylan işde günäkärlenipdi. Gozgalaň galdyryp, aç-açan ýasama zatlary görkezdik, her dürli bosagany kakanymyzdan soň, onuň azat edilmegine ýetdik, başgaça aýdylanda “bagyşlanmagyna”. Emma oglumy henizem rahat goýmaýarlar: polisiýa yzygiderli habar bermäge mejbur bolýar we resminamalary resmi taýdan düzülmeýär. Polisiýa ony gorkuzýar we gaýtadan tussag etmek niýetini gizlemeýär”.
Adynyň aýdylmazlygyny isleýän Azatlyk etrap polisiýa bölüminiň bir işgäri, ýagdaý barada düşündiriş bermegini haýyş etdik: “Mysal üçin, günä geçişden soň, 14 jenaýatçyny tutmak meýilnamasyny ýerine ýetirmeli. Olary nirden almaly? Şeýlelik bilen biz öňki tussaglary we rejime garşy bolanlary sarsdyrýarys".
Şol bir wagtyň özünde, Türkmenistanyň Baş prokuraturasy, tussag edilmegiň, derňew çäreleriniň, sorag edilmeleriň, tussaglaryň saklanmagynyň we ýerine ýetirilişiniň kanunylygyna gözegçilik etmek üçin jogapkär edara indi repressiw maşyna öwrüldi. Kazyýet işlerinde aç-açanlyk we jogapkärçilik ýok, garaşsyz kazyýet ýok.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
