Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň “raýatlarynyň (Türkmenistan) abadançylygyny üpjün etmek” islegini ýygy-ýygydan ynandyrýandygyna garamazdan, özgertme prosesi henizem dünýäniň iň repressiw döwletleriniň hataryna girýän ýurt bolan Türkmenistanda geň bir öwrüm alýar. Prezident öz halkyna Merkezi Aziýa ýurdunyň bu gurak çäginde erkin “gaz” bermäge mümkinçilik bermek isleýär. Şol bir wagtyň özünde, türkmen ilaty üçin galan iň soňky “dünýä penjiresini” ýapmak niýeti bar.
11-nji ýanwarda Berdimuhammedow hökümetiň türkmen raýatlaryna mugt ýangyç bermek meýilnamasyny tassyklady. "Belli bir çäkde benzin bölek satyjylara mugt satylar we bu çäkden ýokary hemme zat erkin bazar bahalarynda satyn alynmaly" -diýdi. Energiýa baý Türkmenistanda "erkin bazar" bahalary beýleki ýerlerden has pes bolmagynda galýar we Täze ýyl ýüzlenmesinde halkyna ýüzlenip, Berdimuhammedow awtoulag sürüjilerine benziniň bahasyny pes saklamagy wada berdi.
Berdimuhammedowyň sürüjiler baradaky tükeniksiz aladasy, telewizion tomaşaçylara, ilatyň awtoulag eýelerinden has uly bölegi bolup görünýär. Noýabr aýynyň ahyrynda eden çykyşynda türkmen lideri işgärlere aýry-aýry teleýaýlym antennalaryny ýurtdaky jaýlaryň diwarlaryndan aýyrmagy tabşyrandygyny aýtdy. Ýurduň paýtagty Aşgabatda hakykatdanam bu “tarelkalaryň” sany gaty köp. Ýabany pyçak ýaly köp gatly jaýlaryň diwarlaryny örtýärler, hemra tarelkalaryny türkmen çölüniň uzak ýerlerinde-de görmek bolýar.
Berdimuhammedowyň şeýle kararyna gelmeginiň sebäbi şeýle köp sanly "tarelkalaryň" ýurda zyýanlydygy, zawodda ýygnanan şol bir görnüşli panel gurluşlarynyň estetiki düşünjesine haýsydyr bir päsgel bermekdir. Aýry-aýry antennalaryň jaýlaryň üçeginde hemra signallaryny almak üçin bir uly enjam bilen çalşyljakdygyny aýtdy.
Türkmenistanyň prezidenti hökümet ýygnagynda Aragatnaşyk ministrine ýüzlenip: "Bu antennalary aýyryň, şäheriň daşky görnüşini üýtgedýärler" -diýdi. "Bir güýçli antenna guruň we kabel işlediň. Ygtyýarly nemes kompaniýasy bilen gepleşik geçiriň. Olar Malaýziýanyň bir ýerinde ullakan antenna gurdular, goý, bu ýere-de goýsunlar".
Berdimuhammedowyň düşündirişine az hünärmen we az raýat ynanýardy. Türkmen lideriniň 2007-nji ýylyň köp böleginde türkmen ilatynyň maglumat elýeterliligini giňeltmek isleýändigini mälim edendigine garamazdan, tankytçylaryň köpüsi emeli hemra tarelkalary baradaky kararyň häkimiýetleriň bu soňky daşarky dünýä aragatnaşyk kanalyny kesmek islegini görkezýändigine ynanýarlar. Köpler täze ulgama laýyklykda hökümetiň ýaýlymlara nädip gözegçilik edip biljekdigine ýa-da iň bolmanda görülýän ýaýlymlaryň saýlanylmagyny düýpgöter çäklendirip biljekdigine ynanýarlar. Şeýle hem, köpler häkimiýetleriň täze hyzmat üçin tölegleri girizmeginden alada galýarlar.
Emeli hemra teleýaýlymynyň Türkmenistanda meşhurlygy geçen asyryň 90-njy ýyllarynyň ahyrynda başlady, Saparmyrat Nyýazowyň hökümeti rus maglumat we güýmenje programmalaryny ýaýlyma bermegi bes edip, şeýlelik bilen Türkmenistanyň raýatlaryny daşarky dünýäden üzňeleşdirdi. Täze dörän hususy kabel teleýaýlymy uzaga çekmedi we Saparmyrat Nyýazow hem gadagan etdi. Bu gadagançylygyň sebäbi, Russiýanyň garaşsyz teleýaýlymy REN-TV-de görkezilen Türkmenistan barada birnäçe möhüm habar boldy.
Iki gezek pikirlenmän, ilat emeli hemra tarelkalaryna geçdi, bu bolsa Berdimuhammedowyň noýabr aýyndaky beýanyna çenli Türkmenistanda soňky dünýä wakalary we ösüşleri bilen tanyşmagyň esasy ýoly bolup galdy. Şoňa görä-de, aýry-aýry antennalary bilen aýrylyşmak umydy Aşgabadyň köp ýaşaýjysyny tolgundyrdy, köpüsi daşary ýurt kanallaryndan, esasanam ruslardan, hemra telewideniýesinde tomaşa etmegi halaýar.
Paýtagtyň bir ýaşaýjysy: "Dünýäde, hatda goňşy ýurtlarda-da bolup geçýän zatlaryň hemmesini rus kanallarynyň habarlaryndan öwrenýärin"-diýdi.
-Galyberse-de, türkmen telewideniýesiniň dört kanalynyň hemmesi bir zady görkezýär. Olar yzygiderli aýdym aýdýarlar, tans edýärler ýa-da hasyl ýygnaýarlar, bu kim üçin gyzykly?! Türkmen habarçylarynyň başga ýurtlardan habar bermegini hiç wagt görmedim we antennalar aýrylsa, Türkmenistanyň daşyndaky zatlary asla bilmezligimizden gorkýaryn. Mundan başgada, bu bizi we çagalarymyzy halaýan güýmenje programmalarymyzdan mahrum eder! "
Döwlet telewideniýesiniň tomaşaçylary gyzyklandyryp bilmeýändigini ýuwaşlyk bilen boýun alýan ýaly, 11-nji ýanwarda geçirilen hökümet ýygnagynda Berdimuhammedow döwlet metbugatynyň ýolbaşçylaryny berk tankytlady. Türkmen lideri: "Döwlet metbugatynyň işinde henizem döredijilik başlangyjy ýetmezçilik edýär" -diýdi. Şeýle hem, hökümet maksatnamalarynyň "çynlakaý we hemmetaraplaýyn gowulaşmalydygyny" aýtdy. Ministrler kabinetiniň ýygnagyndan üç gün öň, türkmen lideri özüniň nägileligini habar berdi, metbugat sekretaryny we telewideniýe we radio ýaýlymy ministrini wezipelerinden boşatdy.
Berdimuhammedow 11-nji ýanwarda geçirilen ýazgarmak gürrüňi wagtynda, maglumatlara berk gözegçilik etmegi onuň syýasy ugrunyň esasy böleklerinden biridigine yşarat etdi. Ol metbugat ýolbaşçylaryna “jemgyýeti habar bermekde, türkmen halkynyň ruhy we estetiki terbiýesinde, şeýle hem döwletiň syýasy maksatlaryny düşündirmekde möhüm rol oýnaýandyklaryny” ýatlatdy. Adam hukuklaryny goraýjy “Freedom House” guramasy dünýädäki demokratiýanyň ýagdaýy baradaky soňky ýyllyk hasabatynda syýasy repressiýalara ýüz tutýan dünýäniň “iň erbetleriniň” arasynda Türkmenistany öz içine aldy.
Redaktoryň belligi: Aýşa Berdiýewa syýasy we ykdysady wakalary beýan etmekde ýöriteleşen Merkezi Aziýaly žurnalistiň lakamydyr.
Eurasianet
