Aşgabat şäheriniň golaýynda, Owadan-Depe, BLT-5 “täze” diýilýän türmede azatlykdan mahrum edilen tussaglar iň kyn şertlerde. Adynyň efirde tutulmagyny islemedik türme işgäri synçymyza “Biz ýerasty suwlara çümýäris. Bu indi birnäçe aý bäri dowam edýär we suw joşýar. Onuň sözlerine görä, çyglylyk keselli tussaglarda inçekesel, rewmatizm, siyatika we böwrek keselleriniň güýçlenmegine sebäp bolupdyr.

Şeýle hem, BL / K-6 ýörite kontingenti üçin Krasnowodsk koloniýasynyň giňelýändigini, bu ýerde täze binalaryň gurulýandygyny aýtdy.

Sebitiň ýaşaýjylarynyň reaksiýasy gyzykly: "Görnüşinden, korrupsiýa we raýatlary bikanun yzarlamalara sezewar bolan prokuratura işgärlerini türmä basmagyň wagty geldi."

Erkinlikden mahrum edilen ýerlerdäki ýagdaýa gözegçilik etmek üçin Türkmen Helsinki gaznasy hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri, tussaglar şeýle hem olaryň garyndaşlary barada gözleg geçirýär. Bu gezek ünsümizi çeken zat, Aşgabat şäher polisiýa bölüminiň çäginde ýerleşýän Aşgabatdaky wagtlaýyn tussaghana (WT) boldy.

WT binasynda dört gat ýerzemin bar. Birinji gatda Ahal welaýatynyň Tejendäki deslapky tussaghananyň bölümi bolan AG-D / 1 bar. Birinji gatyň işgärleri Tejen suddan öňki tussaghananyň işgärleri. Öýjüklerde Tejenden Aşgabadyň kazyýetine getirilen adamlar bar. 2002-nji ýyldan 2003-nji ýylyň tomsuna çenli birinji gat derňew astyndakylary “komitet prosesi” we “Noýabr wakalary” üçin ulanmak üçin ulanyldy.

Ikinji gatda wagtlaýyn tussaghana (WT) ýerleşýär, bu ýerde jenaýat işi gozgalýan derňew astyndaky adamlar ýerleşdirilýär. Ikinji gatyň işgärleri Aşgabat şäher polisiýa bölüminiň işgärleri, wagtlaýyn tussaghananyň başlygy.

Aşakda derňew astyndaky adamlary sorag etmek we aklawçy bilen duşuşmak üçin 2-3 otag bar. Öýjükler şertli ýagdaýda üç görnüşe bölünýär: aýallar, raýatlar we öňki hukuk goraýjy edaralar üçin. Otagda tebigy ýagtylyga diýen ýaly girip bolmaýar - garaňky. Yşyklandyryş üçin gapylaryň üstünde 25X25X25 sm inedördül çukurlar ýasaldy, bu ýerde 50 watt (käwagt 75 watt) kuwwatly elektrik çyrasy goýuldy. Dynç alyş, elektrik çyrasy geçýän kiçijik deşikleri bolan demir galkan bilen ýapylýar. Emeli yşyklandyryş asla öçmeýär.

Metal gapylar 30% açylýar. Diwarlary beton, gödek - “sütükli”. Penjire, galyň berkitmek bilen gadagan edilen aýnasyz, iki metrden gowrak beýiklikdäki diwardaky deşikdir. Daşarda penjire metal ýapyklar bilen örtülendir. Çukuryň ululygy takmynan 1 m X 80 sm, penjire içki howlyny synlaýar, käbir öýjükler göni gün şöhlesini almaýar diýen ýaly, ähli öýjüklerde yşyklandyryş gaty gowşak. Howa çalşygy ýok, tomusda tussaglar otagyň ýokary temperaturasy we arassa howanyň ýoklugy sebäpli adamkärçiliksiz ýagdaýlara sezewar bolýarlar, şonuň üçin tussag edilenler administrasiýadan öýjükli gapylary wagtal-wagtal açmagyny haýyş edýärler (azyndan 30%) otagy azajyk şemallatmak üçin.

Öýjükleriň ululygy üýtgeýär, käbirinde (kiçi) iki gatly düşek bar, beýlekisinde trestle düşekleri diýilýän agaç platformalar bar. Tutulanlaryň her biri üçin aýratyn ýatylýan ýerleri ýok. Öňki hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri köplenç ini 3 metr we uzynlygy 6 metr bolan otaglarda saklanýar. Öýjükde “trestle düşek” bar bolsa, 3x3 metr tutýar. Söhbetdeşlige gatnaşanlaryň arasynda iki gatda iki adam ýatmaga mejbur bolan adamlar, kameranyň aşa kiçi bolmagy sebäpli polda ýatan adamlar hem bar.

Tutulanlar gysga, köp adamly otagda uzak wagtlap oturmaga mejbur bolýarlar. Hereket etmek ýa-da otagdan daşary gezelenç etmek mümkinçiliginden mahrumdyrlar. Pyýada ýöremek, garyndaşlaryňyza baryp görmek, iýmit we beýleki pul geçirmek (posylka) almak gadagandyr. Ýyladyş ýok we gyşda otagyň temperaturasy käwagt 10-12 derejeden ýokarlanmaýar.

Kir ýuwulýan jaý we hammam beton diwar bilen gurşalan. Tutulanlaryň onlarçasynyň şol bir hajathana ulanýan uly öýjüklerinde, fiziologiki zerurlyklaryny kanagatlandyrmak üçin bir wagtyň özünde mätäçlere hajathana girmek mümkin däl. Şunuň bilen baglylykda, sorag edilenler tussag edilenleriň hemmeleriň öňünde plastik çüýşelere zerurlyklaryny gidirmäge mejbur bolýandyklaryny mälim etdiler.

Tutulanlar kameralarynda şahsy zatlary saklap bilmeýärler. Öýjüklerde şkaflar, tekjeler, bellikler ýok. Tutulanlaryň şahsy zatlary aýratyn otagda, sumkalarda saklanýar. Şol sebäpli tussag edilenler diňe administrasiýadan rugsat alan halatynda şahsy zatlaryna görüp bilerler.

Tussaglar WT-iň içerki düzgünleri bilen tanyşdygyny ýa-da ýokdugyny ýadyna salyp bilmediler. Bu resminamany koridoryň diwarynda ýa-da öýjük gapylarynda görmediler. Tutulanlar kamerada rugsat edilen zatlaryň sanawyny alyp barmak mümkinçiliginden hem mahrum.

WT-lerde tussaglary keseliň görnüşine, häsiýetiniň hiline we psihologiki laýyklygyna görä paýlamak praktikasy ýok. Munuň ýaly lukmançylyk kömegi ýok. Iň agyr ýagdaýlarda şäher tiz kömek çagyryşy diýilýär. Psihologiki laýyklygy kesgitleýän psiholog ýok we asla psihologiki kömek berilmeýär. WT-iň işgärleriniň berjaý edýän ýeke-täk düzgüni aýallaryň erkeklerden aýry saklanmagydyr.

Türkmen kanunçylygynda tussaglaryň günde üç gezek iýmitlenmegi göz öňünde tutulýandygyna garamazdan (resminama almak mümkin däldi, ýöne sorag edilen WT işgärleri oňa salgylanýar), bu ýerde tussaglar günde bir gezek iýmitlenýär. Menýuda çörek, çaý we makaron çorbasy bar. Iýmit merkezi kitaphananyň gapdalynda ýerleşýän, WT şertnamasy bolan parfia naharhanasyndan getirilse-de, söhbetdeşleriň pikiriçe, "bu çorbany iýmek mümkin däl". WT-de uzak wagtlap dürli iýmitiň bolmazlygy tussagyň saglygyna gönüden-göni zyýan berýär.

WT-lerde berhiz iýmitleri, saglyk problemalary bolanlar üçin ýörite menýular ýa-da dini sebäplere görä menýular bermek tejribesi ýok. Tutulanlar başgaça iýýärler: käbirleri krowatda, käbirleri polda. Stol we oturgyçlar berilmeýär.

Tutulanlaryň hiç birine telefon arkaly söhbetdeşlik, hat ibermek we almak, döwürleýin edebiýat bilen tanyşmak we okamak hukugy berilmeýär.

2005-nji ýylyň 10-njy iýuly Saparmyrat Nyýazow, ähli teleýaýlymlarda efire berilýän Ministrler Kabinetiniň mejlisinde çykyş edip, türkmeniň türmelerinde ýagdaýdan habarlydygyny, ol "hemme zadyň ol ýerde satyn alynýandygyny we satylýandygyny ... aýal-gyzlaryň zorlanýandygyny ... tussaglara goşmaça iýmit bilen iýmitlenmeýändiklerini, wagşylyklaryň edilýändigi" aýtdy.

Gytaklaýyn, aşakdaky maglumatlar azatlykdan mahrum edilen ýerlerde aýallary zorlamak baradaky maglumatlary tassyklaýar. Aýallar koloniýasynyň bir işgäri synçymyza: “Soňky döwürde koloniýada çaga dogurýan aýal tussaglaryň sany köpeldi. Diňe ärleri bilen duşuşanlar däl, eýsem maşgalasy bolmadyklaram bar. Munuň üçin ýerli erkek işgärler hem, şäher häkimleri hem günäkär.

2004-nji ýylyň fewral aýynda ýadyňyzdan çykarmaň. THF-nyň metbugat beýanatynda türkmen adam hukuklaryny goraýjylaryň aladalary bellendi: ... “Aşgabatdan bir komissiýa gelende, Daşoguz aýallar koloniýasynyň başlygy Awezmetow B. häkimiýetleri köşeşdirmek üçin iň özüne çekiji gyzlary çagyrýar (Daşoguz türmesiniň aýal tussaglary aňladýar). " Diňe şeýle hyzmat üçin tussag edilen aýallara tussag edilen ýerlerde iş, has az kabul edilip bilinjek kamera, rasion we ş.m. üpjün edilip bilner. "

Ýeri gelende aýtsak, ýurduň jeza çäresinde adamkärçiliksiz çemeleşmegiň hakyky mysallarynyň hiç birinde-de jeza berilmeýär. Mundan başga-da, köpçüligiň öňünde eden çykyşynda esasy kanunyň roluny kemsidýän, adalat wezipelerini ýerine ýetirýän we türkmen raýatlarynyň ykbalyny kesgitleýän döwletiň ilkinji adamy, hakykatda işgärleri katastrofiki ýagdaýa üns bermezlige çagyrýar.

Mysal üçin, Ministrler Kabinetiniň ýokardaky mejlisinde S.Nyýazow azatlykdan mahrum edilen ýerlerde adamkärçiliksiz çemeleşmegiň çäresiniň usullaryny düşündirdi: “... duýduryş hökmünde bir ýa-da iki günäkär tutuň, galanlary ... dowam etsinler ...diýip goşdy".

Sorag ýüze çykýar: Näme dowam etmeli? Zorlamak, zorluk etmek, haýwan iýmitleri bilen iýmitlenmek, para almak?

Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.