Waleriý W. Pal 2008-nji ýylyň 21-nji fewraldan 22-nji fewral gije Türkmenistanyň hukuk goraýjy guramalary tarapyndan tussag edildi. Resmi tussaglyk, nobatçy aklawçynyň gatnaşmagynda 2008-nji ýylyň 22-nji fewralynda geçirildi. Tussag edilenden üç aý soň, 229 maddanyň 4-nji bölüm “a” bendine laýyklykda (esasanam uly göwrümde hyýanatçylykly peýdalanmak we ogurlamak), 14-229 madda 4-nji bölüm “a” bendi (esasanam uly göwrümde ogurlamak we el goýmak synanyşygy), 182 madda 2-nji bölüm (Resmi ygtyýarlyklaryň hyýanatçylykly peýdalanmagy), 187 madda (Resmi galplyk) bilen günäkärlenip, Türkmenbaşy (Krasnowodsk) şäher kazyýeti tarapyndan 12 ýyl azatlykdan mahrum edildi.
Tutmak we derňew çäreleri we kazyýet wagtynda W. W. Pal bilen baglanyşykly Türkmenistanyň jenaýat-prosessual kanunçylygynyň gödek bozulmagy amala aşyryldy.
1. Şeýlelik bilen, garyndaşlaryndan we aklawçydan alnan maglumatlara görä, W.W Pal öz aklawçysyny talap etse-de, nobatçy aklawçynyň gatnaşmagynda tussag edilipdir.
2. W.W Pal prokuror tarapyndan aýyplama bildirilýän teswirnama ýok wagtynda tussag edildi (jenaýat işinde ýok).
3. Kazyýetiň deslapky derňewi wagtynda kazyýet hasabaty hünärmenleri gatnaşmady, şeýle ýagdaýlarda kazyýet hasabaty hünärmenleriniň pikiriniň bolmagy hökmanydyr.
4. Ogurlanan maddy baýlyklaryň mukdary ulaldylýar, onlarça we hatda ýüzlerçe esse köpelýär. Kazyýet we derňewçiler olaryň şeýle bahalardan satyn alnandyklaryna esaslanýar. Mysal üçin, bir DVD + RW we CD RW üçin kazyýet bahasy 28 125 000, ýagny 5408 ABŞ dollary. Bu mukdara birnäçe döwrebap kompýuter satyn alyp bilersiňiz. Mundan başga-da, şuňa meňzeş ýagdaý bilen zawodyň öňki müdiri Esenow tussag edilip, uzak möhletleýin azatlykdan mahrum edilipdi. Kazyýetiň kararyna görä, resmi wezipesinden peýdalanyp, bu harytlary ýokary bahasyndan satyn alypdy. Mundan başga-da, ne kazyýet, ne-de deslapky derňew wagtynda bu maddy baýlyklaryň könelişen döwürlerini we jenaýat işiniň başlan güni hakyky bahasyny göz öňünde tutmady. W.W.Palyň başlyk bolup işlän ADU bölüminden material we tehniki serişdeler W.W.Palyň ýok wagtynda birnäçe gezek göçürildi, emma deslapky derňew edaralary ýa-da kazyýet bu gymmat bahaly zatlaryň hereketine gatnaşýan beýleki adamlar tarapyndan bolup biljek ogurlyk mümkinçiligini derňemedi. Deslapky derňew we kazyýet W.W Pal-yň elýeterli sanawyna laýyklykda dürli ätiýaçlyk şaýlarynyň we sarp edilýän zatlaryň zawodyň beýleki kompýuterlerine we ofis enjamlaryna isleg boýunça gurnalandygyny barlamak islegini kanagatlandyrmady.
5. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 3.maddasynyň 1,4-nji bölümleriniň düzgünleri bozuldy. Bu düzgüniň tersine, W. Pal höküm çykarylmazdan ozal günäli tapyldy. Muny ýokary hukuk goraýjy edaralaryň ýazan ýazgysy, günäsiniň eýýäm subut edilendigini we eýýäm günäkärdigi aýdylýar. Bu hukuk goraýjy edaralaryň wekilleriniň ynamly sözleri derňewiň we kazyýet işiniň aýyplama bilen edilendigini görkezýär. Şeýlelik bilen, kazyýet derňewdäki boşluklary hem aradan aýyrmady we hakykatda aýyplamany täzeden ýazyp, W.Paly 12 ýyl azatlykdan mahrum etdi we şonun bilen birlikde TJK 4. maddanyň düzgünlerini bozdy, onda, "Jenaýat jogapkärçiliginiň esasy, jenaýat kanunlarynda göz öňünde tutulan jenaýatyň ähli elementlerini öz içine alýan hereketiň amala aşyrylmagy" diýilýär. Ogurlyk nebiti gaýtadan işleýän zawodynda amala aşyrylan bolmagy ähtimal, ýöne W.Palyň özüne garşy jenaýat edenligini görkezýän subutnama ýok, ýagny onuň hereketlerinde ýa-da hereketsizliginde jenaýat ýygyndysy ýok.
6. Kazyýet hökümi yglan edilende we kazyýet derňewi mahalynda baş kazy Nazarowa berk, şübhesiz subutnamalara däl-de, çaklamalara bil baglady. Türkmenistanyň jenaýat kanunçylygyna laýyklykda kimdir biriniň çaklamalary we argumentleri jenaýat işlerinde subutnama bolup bilmez. Muňa mysal hökmünde şaýatlaryň biriniň “W.Palyň gelip, sumka bilen işden çykýandygyny gördi” diýýän şaýatlygydyr. Bu sözler kazyýetdäki subutnamalar bilen deň derejede kabul edildi we sumkadaky zatlar bilen hiç kim gyzyklanmady. Iş kesileniň özi sumkany iýmit, üpjünçilik we ş.m. getirmek üçin ulanandygyny aýdýar. Eger doldurylan sumka deslapky derňew we kazyýet häkimiýetleriniň pikirine görä W.Palyň zawodyň çäginden maddy baýlyklary alandygynyň subutnamasy hasaplanylsa, Türkmenistanyň ähli raýatlarynyň diýen ýaly ogurlyk edýändigi ýüze çykýar, sebäbi hemmeler diýen ýaly işe sumkalar, paketler we ş.m gelýär. W.W.Palyň kompýuterinde dikeldip bolmaýan faýllaryň bolmagy hem günäkärligi subut etmek üçin ulanylyp bilinmez, sebäbi bu faýllaryň mazmuny belli däl.
7. Şaýatlara we iş kesilen adama haýbat atmak, ynandyrmak we gorkuzmak arkaly psihologiki basyş edildi. Şeýlelik bilen, deslapky derňew we kazyýet işinde günäkärlenýäni günäsini boýun almaga mejbur edildi. Bu, subutnamanyň ýoklugyndaky ähli boşluklary ýok edýän, Türkmenistanyň derňew edaralary tarapyndan köplenç ulanylýan usuldür. Haýsy tapgyra garamazdan, adam hatda günäsini bölekleýin boýun alsa,-da bu günäkärligiň ýeterlik subutnamasy hasaplanýar. Şeýle hem, sülçiniň özi hem galplyk ýolundan gitdi, ýagny wezipesinden hyýanatçylykly peýdalandy.
Kazyýet diňlenşiginde kazyýetde käbir resminamalar peýda boldy - subutnamalar, iş kesilen adamyň öz goly bilendigi aýdylýar. W.Pal awtorlygy düýbünden inkär etdi we goluň hakykatdanam galpdygyny aýtdy, ýöne kazy ýene-de golýazma barlagyny buýurmady, ýöne kazyýet işinde adalatsyzlygy, bikanunlygy, tarapgöýligi we aýyplaýyş tarapyny görkezýän hiç hili üýtgetmeler bolmazdan bu resminamalary hökümiň içine goşdy (TJK-nyň 3-nji maddasynyň 1-nji bölümüniň bozulmagy). Mundan başga-da, bildirilýän aýyplamalaryň manysyzdygyna düşünmek bilen, sülçi Tuwakow W.W.Palyň aýalyna ilki bilen özüne 10,000 ABŞ dollar bermegi teklip etdi, soň bolsa 3000 ABŞ dollaryna, ony kazyýet zalyndan boşatmagy wada berdi. Bu usul, kazyýetde düýpli subutnamalar ýok wagtynda köplenç Türkmenistanyň derňew edaralary tarapyndan ulanylýar.
8. W.Pal wezipesinde jenaýat etmekde günäli tapyldy, ýöne hiç ýerde onuň beýle däldigi ýa-da subut edilmändigi aýdylmaýar. Maliýe taýdan jogapkär adam tarapyndan maddy baýlyklaryň ogurlanmagy barada aýdanymyzda düşnükli, ýöne resmi wezipeli jenaýatlar üçin (Jenaýat kodeksiniň 181-nji we 187-nji maddalary) günäkärlenende başgaça bolýar. Şeýlelik bilen, garyndaşlarynyň we aklawçynyň pikiriçe, bu işde W.W.Palyň resmi wezipeli adamdygy barada hiç hili subutnama ýok (iş beýany ýa-da Düzgünnama). Aslynda W.Pal administratiw wezipeleri ýerine ýetirmeýärdi we tabyn adamdy. Eger resmi wezipeli bolsady, ammardan maddy gymmatlyklary almak üçin zawodyň baş inženeri Annaýew K.-nyň goly gerek bolmazdy we W.Pal ýanyna getirilmegini buýruk bererdi.
Ýokardakylaryň hemmesinden 1949-njy ýylda doglan W.Pal Waleriý Aleksandrowiçiň Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralary tarapyndan jenaýat işi edenligi üçin däl-de, eýsem raýatlyk ýagdaýy sebäpli günäkärlenip, azatlykdan mahrum edilendigi barada netije çykaryp bileris. Raýat aktiwisti bolup, adalatsyzlyga we eden-etdilige ýol bermedi we raýat azatlyklaryny we hukuklaryny işjeň pozisiýadan gorady. Şeýle adamlary yzarlamak ýurtda dowam edýär we şonuň üçin galplaşdyrylan aýyplama bilen W.Pal diňe bir günali oturgujynda däl, eýsem şeýle uzak möhletli azatlykdan mahrum edildi.
W.Palyň özüniň bigünädigini subut etmek we abraýyny we mertebesini goramak üçin halkara gurallaryny ulanmaga ähli esaslary bar.
Başlyk Temirhan Misrihanow
Türkmenistanyň garaşsyz aklawçylar birleşigi
