25-nji iýunda ABŞ Kongresiniň Adam hukuklary boýunça komissiýasy “Özbegistanda we beýleki Merkezi Aziýa ýurtlarynda raýat we syýasy hukuklar: 2014-nji ýyldan soň ABŞ-nyň daşary syýasatyna täsiri” atly ýygnak geçirdi.
Gurultaýda ABŞ-nyň Döwlet sekretarynyň Merkezi Aziýa boýunça kömekçisiniň orunbasary Daniel Rosenblum, ABŞ-nyň Döwlet departamentiniň Adam hukuklary we demokratiýa býurosynyň işgäri, “Açyk jemgyýet” institutynyň (Soros gaznasy) syýasy bilermeni, garaşsyz bilermen Jeff Goldstein,sebit boýunça garaşsyz bilermen, “Amnesty International” adam hukuklary guramasynyň wekili Allison Gill, şeýle hem öňki Özbek syýasy tussag Sanjar Umarow çykyş etdi.
Hususan-da, J. Goldstein öz çykyşynda şu wagta çenli sebitiň döwletleri bilen gatnaşyklara ABŞ tarapyndan Owganystanyň prizmasy arkaly seredilýändigini aýtdy. Netijede, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň “asuda diplomatiýa” syýasatyny alyp barýan Merkezi Aziýa döwletlerinde demokratiýanyň we adam hukuklary meseleleriniň hasabyna howpsuzlyga, neşe serişdelerine we serhet meselelerine has köp üns berildi.
Rus gegemoniýasynyň (gözegçiliginiň) gaýtadan dikeldilmegi we daşarky radikal güýçleriň işjeňleşmegi bilen Merkezi Aziýa döwletleri durnuksyzlyk howpundan gorkup, repressiýalary güýçlendirýärler we raýat jemgyýetiniň işini hasam çäklendirýärler. Bu bolsa öz gezeginde has uzak möhletli durnuksyzlyga sebäp bolýar we ABŞ-nyň bähbitlerine çynlakaý howp abandyryp biler. Şunuň bilen baglanyşykly J. Goldşteýn Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň hökümetiniň demokratiýalaşma, raýat jemgyýetine goldaw, metbugat garaşsyzlygy, bilim, saglygy goraýyş we iş üpjünçiligi meselelerine has köp üns bermelidigini aýtdy. Şol bir wagtyň özünde, Amerikanyň Birleşen Ştatlary, ilkinji nobatda, özgertmeleri amala aşyrmak üçin syýasy erkini görkezýän döwletlere mümkin bolan ähli kömegi bermelidir.
“Amnesty International” guramasynyň wekili Allison Gill öz çykyşynda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň bäşisiniň hem hökümetleri adam hukuklarynyň garaşsyz gözegçiligine päsgelçilik döredýär, özlerini tankytlamaga çydamsyzlygy bildirýär, raýat jemgyýetiniň işini çäklendirýär we gözegçilikde saklaýar, şeýle hem, milli howpsuzlygyň bähbitlerine laýyk gelmek we terrorçylyga garşy göreş we “döwlete garşy çäreler” bahanalary bilen raýatlara azar berilmegine, repressiýalara, esassyz tussag edilmegine, gynamalara we beýleki erbet garalmagyna sezewar edilýändigini aýtdy. Şeýle hem, kazyýet ulgamynda we beýleki hukuk goraýjy edaralarda giňden ýaýran korrupsiýanyň halkyň adalata bolan ynamyny pese gaçyrýandygyna ünsi çekdi.
Muňa mysal hökmünde Türkmenistanda häkimiýetler dissidentleri tussag edýärler we köp ýyl mundan ozal syýasy sebäplere görä tussag edilenleriň ykbaly we nirededigi barada habar bermekden ýüz öwürýärler.
Sanjar Umarow, sebitdäki ýurtlarda adam hukuklarynyň bozulmagyny dowam etdirýän tankytlaryň we bu ýurtlary ösüşe gönükdirmäge synanyşmagyň tarapdary.
ABŞ syýasaty, Gyrgyzystandan başga ýagdaýlarda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ýolbaşçylarynyň “häkimiýeti beýleki ellere parahatçylykly geçirmejekdigi we ýurtlarynda adalatly saýlawlara ýol bermejekdigi” barada aýdyň düşünje esaslanmalydyr, beýleki ýurtlar muny näçe çagyrsa-da, güýçli raýat aňyny ösdürmäge mümkinçilik berilmez”-diýip Umarow aýtdy. “Ulgamlaýyn özgertmeleri başlatmak üçin olara täsir edip ýa-da basyş edip boljakdygyny görkezýän subutnamalary göremok. Emma, näme bolsa-da, Amerikanyň Birleşen Ştatlary adam hukuklarynyň bozulmagyny tankytlamagy dowam etdirmeli we bu ýurtlary ösüşe ugrukdyrmaga synanyşmaly"-diýip ol nygtady.
