Türkmenistanyň prezidentiniň şahsyýet kultynyň ähli görnüşleri GDA döwletleriniň we dünýäniň garaşsyz habar beriş serişdeleri tarapyndan her tarapdan beýan edilýär. Şeýle-de bolsa, bu neşirleriň äheňi geň galdyryjydyr - "kakasy geň galdyrýär" diýýärler, ýöne adamlar ondan hoşal. Gynansagam, bu dogry däl. Hawa, öz halkynyň ýok edilmeginde, we iň goragsyz bölegine - çagalara ýeten hökümdara nädip haýran galmaly ...
Çaga dogrulýan hassahana ... ýörite rugsat bilen
Şu ýylyň ýanwar aýynyň ortalarynda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş ministrligi respublikanyň oba ýerlerindäki çaga dogrulýan öýleri ýatyrmak kararyna geldi, enjamlar ýakyn şäherlere äkidildi. Mysal üçin, Lebap welaýatynyň S.Nyýazow etrabynyň Amyderya şäherçesiniň ýaşaýjylary indi çaga dogurmaly wagtynda Kerki şäherinde lukmançylyk kömegini almaly bolýarlar.
Bu diňe bir ýolda çaga dogurmak töwekgelçiligini ýokarlandyrman, eýsem zähmet çekýän bagtsyz aýallar üçin täze bir mesele goşuldy - serhet zolagynyň bir bölegi bolan Kerki şäherine girmek üçin ýörite rugsat talap edilýär. Kimde-kimde ýok bolsa, dünýä injek çaganyň dogumuny şöhratly türkmen serhetçileri etmeli bolar. Türkmenbaşy serhet bölüminiň müdirine serhet esgerlerine şeýle ýagdaýlarda hem görkezme bermegi buýurdumy?
Görşüňiz ýaly, Türkmenistanyň ýaş raýatlary bu dünýä gelmek üçin eýýäm päsgelçilikler bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar. "Türkmenleriň hemmesiniň atasy" ýurtda dogluş derejesini azaltmak üçin elinde täze ýarag bar. Garaz, az adam - ony dolandyrmak has aňsat. 1994-nji ýylyň 23-nji sentýabrynda Türkmenistan tarapyndan tassyklanan Çaga hukuklary baradaky konwensiýa barada näme aýdyp bilersiňiz? Şeýle-de bolsa, şol wagt Türkmenbaşynyň özi hem "kyn" dolandyryşynyň onýyllygyň ýurda näme getirjekdigini öňünden görüp bilmedi ...
"Daşary ýurtlular" üçin mekdepler ýapyk
Köne atalar sözi bolan "owadan dogulma, ýöne bagtly dogul" diýlen söz häzirki zaman Türkmenistanda şeýle ulanylyp bilner: "owadan dogulma, türkmen bolup dogul ." ... Galyberse-de, başga bir milletiň wekiliniň bu ýerde bilim almaga mümkinçiligi ýok - ýurtda milli mekdepler ýapylýar we Aşgabat uniwersitetlerine diňe ady belli milletden bolan adamlar kabul edilýär. GDA ýurtlarynda okamak üçin çagalaryny ibermek isleýänler indi muny edip bilmeýärler - S.Nyýazowyň şahsy görkezmesi boýunça GDA-a gidýän talyplar üçin ýerli walýutanyň konwertasiýasy ýapyk. Umuman aýdanyňda, 2002-nji ýylyň 15-nji martynda Türkmenistanyň döwlet edaralaryna 1993-nji ýyldan soň berlen GDA ýurtlarynyň diplomlarynyň Türkmenistanda ykrar edilmejekdigi barada hat gelip gowuşdy.
Şeýlelik bilen, türkmenbaşy milli azlyklaryň wekilleriniň ýurtdan zor bilen gitmegi üçin ähli şertleri döretdi. Käbirleri öňräk, käbiri soň giderler, ýöne siz türkmenleriň çagalaryna-da göz goýup bilmersiňiz – olaram bilim almak hukugyndan mahrum edildi.
Täze "pagta ýygymy gullary"?
Sowet döwrüne degişli Ogonyokda şeýle sözbaşy bilen ýazylan makala öz döwründe giň seslenme döretdi. Şeýle-de bolsa, häzirki wagtda, käbir sebäplere görä, garaşsyz rus habar beriş serişdeleri Türkmenistanyň pagta meýdanlarynda çaga zähmetiniň mejbury meselesini täzeden gozgamaga howlukmaýarlar. Elbetde, Putiniň "dolandyrýan demokratiýasy" işleýär, munuň üçin rus gaz magnatlarynyň aşa girdejisi türkmen çagalarynyň saglygyndan has möhümdir. Paýtagtdaky oňaýly öýlerinde rahatlyk üçin Moskwa gazetiniň özi arzan türkmen gazyna mätäç. Çagalaryň ejir çekmegi bolsa hiç zat däl, olar rus dälä ...
Görnüşinden, olar diňe BMG Baş Assambleýasyna, Çaganyň Hukuklary Jarnamasynyň esasy ýörelgelerinden birini yglan edenine umyt baglap bilerler - olary ähli äsgermezliklerden, zalymlykdan we ekspluatasiýadan goramalydy. BMG-den syýasat jenaplary, özüňize soraň - türkmenbaşyna bu Deklarasiýany gödek bozmak hukugyny kim berdi, ýetginjekleri her güýzde günde 12-14 sagat meýdanda gezmäge mejbur etdi? Netijede çagalar sowuklama, varikoz damarlary, gyrgy, bogun ýok edilmegi we beýleki nejis hassalyklary gazanýarlar. Mundan başga-da, şol bir iş üçin çagalara ululardan az mukdarda töleg tölenýär. Bu gulçuluk dälmi?
Pagta meýdanlarynda 2-3 aý işlänsoň, mekdep okuw meýilnamasyndaky yzagalaklyk bilen näme etmeli? Haçan-da mugallymlar her sapakda 2-3 mowzugu birarada çekseler we sapaklaryň özi günde 7-8-e ýetýär. Şeýle sapaklardan diňe bir ýokary derejä garaşyp bolmaýar - näzik çagalaryň beýnisi beýle artykmaç ýüklere çydap bilmez. Bu masgaralaçylygy kim ýok eder?
Kämillik ýaşyna ýetmedikleri goşuna almak
Türkmenistanda 2002-nji ýylyň 5-nji iýulynda "Çaganyň hukuklarynyň kepillikleri barada" kanun kabul edildi, 1-nji maddada ak we gara reňkde 18 ýaşyna ýetmedik raýatyň çaga ykrar edilendigi aýdylýar. Şeýle-de bolsa, 2002-nji ýylyň awgust aýyndan bäri 17 ýaşly oglanlaryň gyssagly harby gulluga çagyrylmagy bu ýerde giňden ulanylyp başlandy. Görnüşi ýaly, gurluşyk batalýonlary üçin işçiler ýeterlik bolmasa, çaganyň hukuklarynyň kanuny kepillikleri kän bir zyýan bermeýär ...
Bu pagta gulçulygyndanam beterdir - iň bolmanda ol ýerde çagalar perrondan agyr zat götermeýärler we howplara az sezewar bolýarlar. Onda näme üçin dünýäniň dürli künjeklerinden adam hukuklaryny goraýjylar goşun gullugynda 17 ýaşyndaky müňlerçe ýigidiň harby güýçleriň gurluşyk meýdançalarynda maýyp bolýan wagtynda agzyna suw alan ýaly görünýär? Bularyň hemmesini bes etmek buýrugyny kim berer ...
Stalin ýaly.
Şunuň bilen baglylykda, maý aýyndaky demonstrasiýada bir garry ýewreý buýsanç bilen gygyrýan köne sowet degişmesini ýada salýaryn: "Ýoldaş Staline bagtly çagalygymyz üçin sag bolsun aýdýaryn!" Bir goňşusy oňa: "Abram, çagalyk ýyllaryňyzda Stalin bu ýerde höküm sürmedi, näme hakda aýdýarsyňyz?" diýdi. Soň bolsa ýewreý jogap berýär: "Diýmek, munuň üçin sag bol ...". Bir söz bilen aýdylanda, häzirki türkmenleriň ene-atalary begenip bilerler - çagalyk ýyllarynda türkmenbaşy ýokdy, şonuň üçinem olar bagtlydylar ...
Ýewgeniý Kadoçnikow merkezi Aziýa.
