Halkara adam hukuklary guramalary AR-nyň Türkmenistandaky habarçysy Ogulsapar Myradowa we adam hukuklary aktiwistleri Annagurban Amanglyjowa we Sapardurdy Hajyýewe garşy çykarylan höküme berk garşy çykýarlar. Olary Aşgabat kazyýeti bikanun ýarag saklamakda aýyplap, uzak möhletleýin türme tussaglygyna höküm edildi.
"Serhetsiz habarçylar" halkara guramasy bu kazyýetiň kararyny "manysyz, adalatsyz we utandyryjy" diýip atlandyrdy. Üçüsi hem iýun aýynda tussag edildi, aklawçylara olary görmäge rugsat berilmedi, kazyýet işi ýapyldy we birnäçe minut dowam etdi. Bu waka barada Bolgariýada ýerleşýän Türkmen Helsinki gaznasynyň müdiri Täjigul Begmedowa bilen söhbetdeş bolduk.
- Ýene-de manysyzlyk derejesine çenli gurlan manysyzlyk bilen ýüzbe-ýüz bolýarys. Emma bu ilkinji seredişde manysyz. Aslynda, bu häkimiýetleriň bilkastlaýyn yzarlaýan ugry. Bular gizlin repressiýalar, başgaça pikirlenýänleriň yzarlanmagy. Mundan başga-da, maglumat almak hukugy üçin yzarlamalar, konstitusion hukuklaryny goramak hukugy üçin yzarlamalar we maşgala sebäplerine görä yzarlamalar bu ýerde baglanyşýar.
Bu waka syýasy häsiýete eýe boldy, sebäbi diktator rejiminden geçmek üçin edilen islendik synanyşyk çişirilýär. Bu ýagdaýda Ogulsapar Myradowa tussag edilende, derňew wagtynda ýa-da kazyýet işinde häkimiýetleriň basyşyna boýun egmedi. Ol özüne töhmet atmak islemedi, munuň üçin häkimiýetler mümkin we mümkin bolmadyk ähli zady etdiler: haýbat atmak, üç çagasyny bikanun tussag etmek, ähli garyndaşlaryny işden aýyrmak, hatda iş kesilenleriň ýegenleriniň biriniň mekdebinden kowmak, telefonlaryny diňlemek, konfiskasiýa etmek, şaýatlar bolmazdan we degişli hasaba alynmazdan gözlemek. Hereket edýän kanunlaryň bir topar bozulmagy we häkimiýetleriň bu belligi nädip saklamalydygy sebäpli. Galyberse-de, 19-njy iýunda döwlet telewideniýesiniň münberinde adamlar içalyçylykda, bidüzgünçiliklerde aýyplandy, soň bolsa hünärsizlik bilen ýüzbe-ýüz boldular (öz aýratyn hyzmatlary çylşyrymly kazyýet - RS) ýasap bilmedi, häkimiýetler bu işi ýörite ok-däri saklanana çenli ýöňkemäge synanyşdylar.
- Bu ok-däri näme? Näme hakda gürrüň gidýär? Bu adam "Azatlyk" radiosynyň adatdan daşary habarçysydy, görenlerini ýazdy. Häkimiýetleriň muny halamaýandygy we yzarlamalaryň başlandygy aýdyňdyr. Emma bu ok-däri nireden geldi?
- Islendik jurnalistiň ýurduň raýatlary bilen gatnaşygy bar. We ol Annagurban Amanglyjow bilen aragatnaşyk saklady. Şeýlelik bilen, bu işi bilelikde çatmak üçin ... birnäçe şaýat Amanglyjowyň awtoulagyna birnäçe patronyň nädip zyňylandygyny gördüler. Şol esasynda şeýle ýokary derejeli iş etdiler.
- Türkmen kanunçylygy şikaýat etmek hukugyny göz öňünde tutýar. Siz näme etmekçi?
- Şeýle bolgusyz, utandyryjy kazyýet kararynyň ýatyrylmagyny isleýäris. Şeýle hem, garyndaşlara ähli zady kanuna laýyklykda etmegi maslahat berdik. Ýagny, bu karara garşy şikaýat etmeli, elbetde, bu türkmen rejiminiň şertlerinde manysyz. Şu günleriň birinde kazyýetiň kararyny almagy umyt edýärler. Bu hem gaty kyn mesele: indi bir ýyl bäri Türkmenistanda bir düzgün bar - iş kesilen adamlar dissidentler, oppozisiýanyň garyndaşlary bolan halatynda, kazyýetiň kararynyň berilmezlige synanyşýarlar.
Bu iş kesileniň garyndaşlaryna ýa-da aklawçylara nädip bermelidigini bilemok. Bu öňünden geçip bolmajak mehanizmdir. Ýöne her niçigem bolsa, garyndaşlar ähli ýagdaýlara ýüz tutýarlar we şikaýat ederler, indi bolsa olara kömek edip biljek köp ýa-da az başarnykly aklawçy tapmaga synanyşýarlar. Türkmenistanda wagyz-nesihat ulgamy düýbünden ýok edildi. Esasan, dissidentleri yzarlamak boýunça häkimiýetleriň hataryna girmegi dowam etdirýän aklawçylar.
Bu karar güýje girdimi? Myradowa, Amanglyjow we Hajyýew hökümlerini nirede ýerine ýetirer?
- Kanuna görä, karar şikaýatdan birnäçe gün soň güýje girip biler. Ogulsapar Myradowanyň alty ýyl adaty rejim, Fransiýanyň “Galaxy-Press” teleýaýlymynyň wekili Amanglyjowa ýedi ýyl, Sapardurdy Hajyýewe bolsa ýedi ýyl berk rejimde. Oňa derňewiň nähili geçirilendigini aýtmaga synanyşandygy we kazyýetde çykyş etmäge synanyşandygy üçin oňa berk jeza berdiler.
Birnäçe ýyl bäri Türkmenistanda jeza çäresine gözegçilik edýäris. Oňa gowulyk arzuw etmek gerek. Sapardurdy Hajyýew öňki hukuk goraýjy işgär, ony degişli koloniýa ibererler. Türkmenistanda, Daşoguzda diňe bir aýal koloniýasy bar. Ol ýerdäki şertler gaty erbet. Hatda prezidentiň özi ýazda Ministrler Kabinetiniň mejlisinde çykyş edip, iş kesilen aýallary zorlamak, türmelerdäki korrupsiýa we kanunyň köp düzgünlerini bozmak faktlaryny tassyklady.
RA habarçysy 58 ýaşly Ogulsapar Myradowanyň we adam hukuklaryny goraýjy Annagurban Amanglyjowyň we Sapardurdy Hajyýewiň kazyýet işi (degişlilikde 35 we 47 ýaş) 25-nji awgustda Aşgabatda bolup geçdi we birnäçe minut dowam etdi. Bu işjeňlik, adatça türkmen dissidentleriniň işlerine seredýän Azatlyk etrap kazyýetiniň binasynda ýapyk gapylaryň aňyrsynda geçirildi. Geň ýeri, "azatlyk" sözi erkinligi aňladýar. RA-gyň türkmen gullugy hut şu ady göterilýär.
Andreý Şaryý.
