8-nji sentýabrda Prezident Saparmyrat Nyýazow Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň yzygiderli ýygnagyny geçirdi, oňa harby we hukuk goraýjy edaralaryň ýolbaşçylary çagyryldy.
Prezident: "Her bir polisiýa işgäriniň borjy adamlar bilen gönüden-göni işlemek... Bu ýerdäki hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri ilat bilen ýakyn aragatnaşyk gurmaly, bolup geçýän wakalardan habarly bolmaly" -diýdi. Mundan başga-da, Içeri işler ministrliginiň çeşmesine görä, prezident oktýabr aýynda meýilleşdirilýän indiki amnistiýa girýän tussaglaryň sanawyny düzmek üçin jogapkärçilikli çemeleşmegi talap edipdir (Türkmenistanyň garaşsyzlygynyň 15 ýyllygynda 10 000 tussag boşadylar).
Esasy talap, häkimiýetleriň ygtybarsyz hasaplaýan adamlarynyň sanawlara goşulmazlygydyr. Türkmenistanda başgaça pikirler we raýat işjeňligi yzarlanýar, aç-açan kazyýet işi ýok, adam hukuklaryny goraýjylar galp jenaýat işlerinde günäkärlenen müňlerçe tussagy syýasy tussag hökmünde hasaplamaga esaslaryň bardygyna berk ynanýarlar. Olary nädip kesgitlemeli? Bular garyndaşlary bilen duşuşyklardan, hat alyşmakdan, Halkara Jenaýat Geňeşine we beýleki halkara synçylara girmekden mahrum edilenler, beýleki tussaglardan üzňe saklanýar, azatlykdan mahrum edilen ýerlerde agyr yzarlamalara we kemsitmelere sezewar edilýär, administrasiýa olara aýratyn, has rehimsiz çemeleşýär, şeýle tussaglara wagtal-wagtal Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň, Prokuraturanyň, Içeri işler ministrliginiň komissiýalary gelýär, habar berlişi ýaly syýasy tussaglar ahlak we fiziki taýdan kemsidilýär.
Ýörite gözegçilik üçin şeýle tussaglaryň şahsy iş dosýalary “Gaty gizlin” sözbaşysynda saklanýar. Prezidentiň kararyna görä, olar amnistiýa sezewar edilýänleriň sanawyna goşulmaýar, üstesine-de, koloniýalaryň administrasiýasy dürli bahanalary oýlap tapyp, jeza möhletini uzaldýar. Mysal üçin, wyždan ýesiri Muhammetguly Aýmyradow henizem türmede. 2004-nji ýylyň ýazynda aýratyn agyr şertler bilen häsiýetlendirilýän Türkmenbaşydaky iň ýokary howpsuzlyk türmesine ýene üç ýyl gaýtadan ugradyldy.
Netijede, bular yzygiderli arassalanmagyň pidasy, ýokary wezipeli işgärleriň işlerine ýokary derejeli kazyýet seredýär.
Bu adamlaryň "syýasy maddalar" esasynda günäkärlenmegi hökman däl, oppozisiýa partiýalarynyň, hereketleriniň, jemgyýetçilik guramalarynyň agzalary bolmagy hökman däl. Öňe gidiş pikirli raýatlar: jurnalistler, mugallymlar, ýazyjylar, adam hukuklaryny goraýjylar, intellektuallar, pensionerler ... Nyýazow rejimini ýazgarmaga ýa-da prezident geňeşine teklipleri bilen hat ýazmaga ýa-da ýüz tutmaga batyrgaýlygy bar.. Bular adalatsyz kazyýet kararyna garşy ýa-da bikanunlykdan şikaýat edýän dürli edaralara ýa-da dissidentler bilen maşgala gatnaşyklarynda bolmaga çalşan raýat hereketine wepaly adamlar, kärdeşleri, dostlary bolup biler.
Göni we gytaklaýyn maglumatlara esaslanýan ýerli synçylar häzirki wagtda azatlykdan mahrum edilen ýerlerde 18 müňe golaý tussagyň bardygy barada netijä geldiler. Amnistiýa sezewar edilýänleriň sanawyna häkimiýetler tarapyndan hemişe goşulmaýan azyndan 4000 adamy türkmen syýasy tussaglary hasaplamak bolar. (Bu maglumat tussag edilenleriň garyndaşlaryndan alyndy we LBK-12 ofiserleri we Içeri işler ministrliginiň bir işgäri tarapyndan tassyklandy). Bu amnistiýanyň esasan ogurlyk, neşekeşlik, neşe serişdelerini ýaýratmak we hatda adam öldürmek ýaly agyr jenaýatlar eden adamlara degişlidigi mälimdir.
Ýerli synçylar her ýyl geçiriljek dabaraly amnistiýanyň çyn ýürekden toba eden tussaglary jemgyýete gaýtaryp bermegi maksat edinmeýändigini, maksadynyň her ýyl on müňlerçe adam tarapyndan doldurylýan köp adamly türmeleri boşatmakdygyny habar berdiler. Amnistiýanyň rejim üçin möhüm bolan ýene bir zat, Türkmenistanda adalat gazanyp bolmajakdygyny, ýöne ýurduň ýeke-täk doly raýaty S.Nyýazowdan alyp boljakdygyny halka ynandyrmak.
8-nji sentýabrda geçirilen ýygnakda ýene bir talap edildi: serhetdäki gözegçiligi güýçlendirmek.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
