Özbegistan olary konstitusiýa tertibini bozmakda we ters materiallary internet arkaly paýlamakda aýyplaýar.
Düýn agşam, Özbegistanyň haýyşy boýunça Almatyda Garakalpak aktiwistleri Koşkarbaý Toremyradowyň we Jangeldy Jaksymbetowyň tussag edilmegi belli boldy . Görnüşi ýaly, Nukusda iýul wakalaryndan soň, Özbegistan Respublikasy olary Özbegistanyň Jenaýat kodeksiniň 159-njy maddasy (konstitusiýa tertibine hyýanatçylyk) we 244-1-nji madda (jemgyýetçilik howpsuzlygyna howp salýan materiallary ýaýratmak) maddasy boýunça halkara gözlenýänleriň sanawyna goşdy. Häzirki wagtda tussag edilenler Almaty Içeri işler ministrliginiň wagtlaýyn tussaghanasynda saklaýar. Diasporanyň wekilleri hukuk kömegi üçin adam hukuklaryny goraýjylara ýüz tutdular.
Ine, düýnki wakalar barada şu wagta çenli bilýänlerimiz.
Ilkinji tussag edilenler, Garakalpak oppozisiýa toparynyň (“partiýa”) Azatlygyň lideri 52 ýaşly Jaksymbetow boldy. Özbegistanyň raýatlygy bar, ençeme ýyl bäri watanynyň daşynda ýaşaýar, maşgala agzalary Gazagystanyň raýatlary. Norwegiýada ýaşaýan Garagalpak oppozisiýa lideri Aman Sagidullaýewiň pikiriçe, Jaksymbetow öýleri abatlamak bilen gazanç edýärdi. Düýn näbelli bir adam ony sagat 19-da täze desga abatlyk işlerini geçirmek üçin çagyrdy. Jaksymbetow, hemişe bile işleýän iki tanyşy bilen bilelikde ol ýere geldi. Ony polisiýa işgäri hökmünde tanadan raýat eşikli iki sany näbelli adam garşylady. Jaksymbetowyň ogurlykda güman edilýändigini we özi bilen gitmelidigini aýtdylar. Aktiwistler bu esassyz aýyplama gaharlanyp başlanda, polisiýa olary Içeri işler ministrligine hem alyp gidip biljekdiklerini aýtdylar.
Ir sagat 10 töweregi raýat eşikli iki adam, Toremyradowyň maşgalasy bilen ýaşaýan Okjetpes köçesindäki (Şanyrak-1 kiçi etrapçasy) 60-a öýe kwartira geldi . 47 ýaşly Toremyradow Gazagystanyň Garagalpak diasporasynyň ýolbaşçylaryndan biri hökmünde tanalýar, PIKIR YouTube kanalyny dolandyrýar ( https://www.youtube.com/channel/UCjE4HkLu6xp-2n7_OZj46Gg/videos ), takmynan 20 müň abonenti bar. Ozal habar berşimiz ýaly iýul aýynda Gazagystanyň we Özbegistanyň ýörite hyzmatlary onuň bilen gepleşik geçirdiler, ikinjisi Özbegistan barada täze tankydy neşirleri internetde goýmazlygy haýyş etdiler. Toremyradow Özbegistanyň raýaty, 2006-2018-nji ýyllarda Gazagystanda ýaşaýar, emigrasiýa başlamazdan ozal hökümete tarapdar gurama Kamolotda (häzirki Özbegistanyň Ýaşlar Bileleşigi) ýokary wezipelerde işleýärdi. Özbegistanda tussag edildi, maşgala agzalarynyň Gazagystanyň raýatlygy bar.
Polisiýa işgärleri aktiwist üçin soraglarynyň bardygyny, özleri bilen Almatynyň Içeri işler ministrligine gitmelidigini aýtdylar, sapary ertire goýup bolmaýandygyny duýdurdular. Bir ýarym sagatdan soň Toremyradow aýalyna jaň edip, şäheriň Içeri işler ministrliginden jaň edýändigini, Özbegistanyň Içeri işler ministrliginiň işgärleriniň hem bardygyny, Özbegistanda gözleg bilen baglanyşykly tussag edilendigini, Özbegistanyň Jenaýat kodeksiniň 159-njy maddasyna (konstitusiýa tertibine hyýanatçylyk) we 244.1-nji madda (internetde jemgyýetiň howpsuzlygyna howp salýan materiallary ýaýratmak) maddasy bilen aýyplanýandygyny aýdyp, menden, irden egin-baş getirmegimi haýyş etdi.
Tassyklanmadyk habarlar bar, sişenbe güni agşam polisiýa Almatyda ýene birnäçe Garakalpak aktiwistini, şol sanda blogçy Nauryzbaý Menlibaýewi tussag etmäge synanyşdy, ýöne ol hasaba alynmady. Polisiýa tarapyndan baryp görlendigi aýdylýan Ziýuar Mirmanbetowanyň telefon belgisi häzirki wagtda elýeterli däl, ýöne ol tussag edilmedi. Almatydaky käbir Garagalpak aktiwistleriniň tussag edilmeginden gorkup, şu gün ýaşaýan ýerlerini üýtgedendikleri habar berildi.
Umuman alanyňda, alnan habarlardan görnüşi ýaly, 15-16-njy sentýabr aralygynda ŞHG-nyň sammitiniň öňüsyrasynda bu ýörüte polisiýa operasiýasy tötänleýin däldigi barada aýdylýar.
Toremyradow we Menlibaýew, ÝHHG / DGAHB tarapyndan guralan (26-njy sentýabrda açyljak) Warşawada ynsan ölçegleri konferensiýasyna gatnaşmak üçin ýüz tutupdylar.
Maglumatlarymyza görä, Garakalpak aktiwistleriniň tussag edilmegi baradaky maglumatlar düýn agşam ýaýrap başlady. Şol bir wagtyň özünde tussag edilenleriň Özbegistanyň ýörite gulluklary tarapyndan alnyp gaçylyp bilinjekdigi barada gümanlar bar. Bu maglumatlar irden 9-10-dan başlap sosial ulgamlarda we metbugatda peýda bolansoň, Gazagystanyň dürli döwlet edaralarynyň wekilleri jikme-jiklikleri aýdyňlaşdyryp başladylar.
Şeýlelik bilen, irden Galia Mangibaýewa (Toremyradowyň aýaly) Nurbek atly uly polisiýa işgärinden telefon aldy we Nurbek, adamsynyň ýitirim bolmagynyň ýagdaýlary barada sorag berdi. Ol "biz ony tussag etmedik" we serhet gullugyna ýüz tutjakdygyny aýtdy, sebäbi Koşkarbaý entek ýurtdan çykarylmandyr. Şeýle-de bolsa, günortana çenli şol bir adam telefon arkaly söhbetdeşlikde Toremyradowyň Içeri işler bölümindedigini we indi "beýleki adamlar" bilen iş salyşýandygyny aýtdy. Günüň ikinji ýarymynda Toremyradowyň aýaly Almatynyň Içeri işler bölümine geldi, başlygyň orunbasary oňa telefon gepleşiklerinden ozal näme mälim eden bolsa resmi taýdan tassyklady. Özbegistanda Toremyradowyň gözleginiň 2022-nji ýylyň 1-nji sentýabrynda yglan edilendigini aýtdy.
Aktiwist Akylbek Muradow KNB-den tussaglygyň jikme-jiklikleri, gözlegleriň geçirilendigi we ş.m. barada jaň alandygyny aýtdy. Mundan başga-da, özüni migrasiýa gullugynyň işgäri hökmünde tanadan bir adam Ziýuar Mirmanbetowanyň aýal doganyndan, Garagalpaklaryň Özbegistanyň diplomatik wekilhanalarynda piket ýa-da ýöriş geçirmek isleýändigini ýa-da Z.Mirmanbetowanyň hakykatdanam DCK oppozisiýa agzasydygyny sorady.
Garagalpak aktiwistleri hukuk kömegi üçin Gazagystanyň Adam hukuklary we hukuk dolandyryş býurosyna ýüz tutdy.
Aktiwistleri ekstradisiýa etmek baradaky prokuratura tarapyndan serediler. Häzirki wagtda Toremyradowa degişli materiallar Almaty etrabynyň Alatau etrabynyň prokuraturasynda, Jaksymbetowda - şäheriň Bostandyk etrabynyň prokuraturasynda.
Adam hukuklaryny goraýjy guramalaryň habar bermegine görä, Özbegistana ekstradisiýa edilse, aktiwistleriň ikisi-de 10 ýyldan 20 ýyla çenli azatlykdan mahrum edilen gurnalan syýasy aýyplamalar sebäpli gynamalara we azatlykdan mahrum edilip bilner.
Witaliý Ponomarew.
Ýörüte Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasy üçin.
