13-nji ýanwarda Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasy Stambulyň Baş prokuraturasynyň türkmen aktiwistlerine garşy jenaýat işini açmakdan ýüz öwürendigini habar berdi. Prokuratura 2022-nji ýylyň 16-njy awgustynda, Türkmenistanyň raýatlarynyň bir topary, olaryň aklawçylary we türk adam hukuklary guramalarynyň wekilleri konsullyk işgärlerine Türkmenistanyň prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň adyna ýazylan ýüzlenmäni bermäge synanyşanda bolan wakany derňeýär. Gatnaşyjylar muňa garşylyk konsullyk işgärleriniň kemsidilmegine, haýbatlaryna we zorlugyna sezewar boldular. Aktiwistleriň biriniň kellesi we ýüzi agyr ýaralandy. Bolup geçýän hadysa polisiýa goşuldy, ejir çekenler şol gün şikaýat bilen prokuratura ýüz tutdular .
Şeýle hem, prokuratura Türkmenistanyň konsullygy hem ýüz tutdy.
Ýakynda, Stambul şäheriniň Baş prokuraturasynyň Terrorçylyk we Guramaçylykly jenaýat derňew býurosynyň türkmen konsullugynyň şikaýetine garşy kararynyň bir nusgasy bize gelip gowuşdy. Türkmen aktiwistleriniň bu iş boýunça türk prokuraturasynyň ýagdaýy bilen tanyşmagy peýdaly bolar diýip hasaplaýarys.
Resminama görä, derňew Özgur-Der türk jemgyýetçilik guramasynyň wekili Mehmet Emin Kaçmaza, türkmen aktiwistleri Atamyrat Saparowa we Dürsoltan Taganowa garşy geçirildi. Güman edilýänler kanuny bozmak niýetiniň ýokdugyny we hiç hili jenaýat etmeýändikleri sebäpli bu aýyplamany ret edýändiklerini mälim etdiler.
Kararda konsulluk işgärleriniň kanuny hereketlerine garşylyk bilen baglanyşykly derňewiň geçirilendigi aýdylýar. Şol bir wagtyň özünde, prokuraturanyň belleýşi ýaly, hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri diňe şu ýagdaýlarda duýduryş bermezden güýç ulanmaga haklydyr, hakyky hüjüm ýa-da garşylyk ýa-da olar tarapyndan goralýan ýerlere we adamlara hüjüm bolanda, ýöne bikanun ýygnanyşyklaryň ýa-da demonstrasiýalaryň hemme ýagdaýynda däl. Jenaýaty “garşylyk” hökmünde kesgitlemek üçin üç şert bolmaly: bikanun ýörişe ýa-da demonstrasiýa gatnaşmak, ony bes etmek üçin buýrugyň bolmagy we bikanun hereketiň zorlukly basylmagy. Ýörişe gatnaşmagyň özi jezalandyrylmaýar, ýöne ygtyýarly edaranyň ony bes etmek baradaky buýrugyny ýerine ýetirmezlik jezalandyrylýar.
Prokuratura “ýöriş ýa-da ýygnanşyk ilkibaşdan bikanun bolup biler ýa-da soň bikanun bolup biler. Ýöriş ýa-da ýörişe gatnaşýan adam bu hereketiň kanunydygyny ýa-da ýokdugyny bilmez. Diňe administratiw guramanyň duýduryşyndan soň ýörişiň ýa-da ýygnanşygyň bikanundygy belli bolýar. Eger gatnaşyjy bu duýduryşdan soň hereketini dowam etdirse, bu hereket jenaýatdyr. " diýip belleýär .
Prokuratura ýokarda agzalanlary göz öňünde tutup, güman edilýänleriň hereketlerinde güman edilýän jenaýatyň elementleriniň bardygyna ynanmaga hiç hili esasyň ýokdugyny, şonuň üçin 16-njy awgustda bolan waka bilen baglanyşykly kazyýet jogapkärçiligine çekilmäge hiç hili esasyň ýokdugyny aýtdy.
Ýagny, demonstrantlara ýa-da ýörüşe gatnaşanlara garşy duýduryş bermäge, dargatmaga we güýç ulanmaga diňe hukuk goraýjy işgärleriň hukugy bar. Türkmen konsullygynyň işgärleriniň beýlekileriň janyna howp salmaýan ýokarda agzalan gatnaşyjylara garşy güýç ulanmaga hukugy ýokdy.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
